معرفی رشته فلسفه

رشته فلسفه یکی از رشته‌های علوم انسانی است که مباحث و گرایش ‌های آن بیشتر در حوره نظری و تئوریک مطرح می‌گردد تا اینکه جنبه کاربردی داشته باشد. فلسفه، پاسخ مستدل و بر پایه دلیل و برهان برای سوالات بنیادین بشر ارائه می‌دهد. بشر و انسان خردمند از بدو تولد همواره درگیر پرسش‌های بنیادی و پایه‌ای بوده است و اینکه "از کجا آمده ام، آمدنم بهرچه بود" همواره دغدغه ذهنی اندیشمندان و فلاسفه بوده است.

علم فلسفه برای پاسخ به این سوالات ایجاد شده است. فلسفه از قدیمی‌ترین علومی است که بشر آن را ایجاد و توسعه داده است. نخستین اندیشمندان جامعه بشری را هم می‌توان فلاسفه دانست. فیثاغورس، ارسطو، افلاطون و شاگردان آن‌ها ستون‌های ساختمان علم را به پایه‌های فلسفه بنیان نهادند.  واژه فلسفه از ترکیب دو زیر واژه فيلو و سوفيا که معنای دوستداری دانش در فرهنگ غرب هست تشکیل شده است و به گونه‌ای می‌توان این رشته را مادر علوم دانست.

در کشور ایران در مقطع کارشناسی ارشد رشته فلسفه معمولا در گرایش‌های فلسفه تطبیقی، اخلاق کاربردی اسلامی، فلسفه عمومی، فلسفه هنر و منطق، ارائه و تدریس می‌شود و در مقطع دکتری نیز گرایش‌های :  فلسفه دین، فلسفه هنر، منطق، فلسفه اخلاق، فلسفه علم و فناوری، فلسفه عام، فلسفه اسلامی، فلسفه منطق، فلسفه علوم اجتماعی و فلسفه فیزیک از رشته فلسفه وجود دارد.

در مقطع کارشناسی ارشد در کشور ما عمده ترین گرایش‌های فلسفه عبارتند از :

• فلسفه
• فلسفه تطبیقی
• فلسفه دین
• منطق فهم دین
• اخلاق (با 2 گرایش)

همچنین در مقطع دکتری  در کشور ما عمده ترین گرایش‌های فلسفه عبارتند از :

• فلسفه دین
• فلسفه هنر
• منطق
• فلسفه اخلاق
• فلسفه علم و فناوری
• فلسفه
• فلسفه اسلامی
• فلسفه منطق
• فلسفه علوم اجتماعی
• فلسفه فیزیک

لیست تعدادی از معتبرترین مجلات خارجی (با گرید ISI JCR) در حوزه فلسفه در جدول زیر برای استفاده علاقه مندان و محققین و دانشجویان گرامی آورده شده است :

همچنین در جدول زیر نام و مشخصات برخی از مجلات معتبر داخلی (علمی-پژوهشی) در حوزه فلسفه و کلام آورده شده است :

کل مطالب رشته فلسفه را می‌توان در دو بخش کلی تقسیم کرد:

الف) طرح مختصر تاریخ فلسفه اسلامی

ب) طرح مختصر تاریخ اندیشه و فلسفه باستان جمع بندی نمود.

در ادامه بصورت کامل فلسفه باستان و اسلامی توضیح داده شده است. هر یک از تیترهای ذیل می‌تواند خود، عنوان یک طرح پژوهشی و پروژه پایانی دانشگاهی باشد.

الف) طرح مختصر تاریخ فلسفه اسلامی

1) تفکر عقلی در کتاب و سنت و نقش اهل بیت و پیروان ایشان در شکوفایی تفکر عقلی

• کلیات

• تفکر عقلی در کتاب و سنت
• کتاب و سنت خاستگاه عرفان اصیل اسلامی
• درآمدی بر مکاتب کلامی و زمینه های ظهور آنها
• منطق و سیره تطور آن در دنیای اسلام
• نگاهی اجمالی به عرفان اسلامی
• عرفان در سرزمین های اسلامی
• پیروان مکتب اهل بیت (ع) پیشگامان تفکر عقلی در جهان اسلام

2) معتزله، کندی و شاگردان و معاصران وی قرون 3 و 4

• معتزله
• کندی
• حرانیین
• محمدبن زکریا رازی و ابن راوندی

3) از فارابی تا ابن مسکویه رازی قرن 4

• ابونصرفارابی (339)، ابوشرمتی (328)، یحیی بن عدی (364)، ابوسلیمان جستانی
• اخوان الصفا
• جریان فکری باطنیه و اسماعیلیه
• ابوالحسن عامری (381)
• ابن مسکویه (420)

4) ابن سینا، حکمت مشاء، شارحان و منتقدان (قرون 5 و 6)

• فلسفه مشاء: وضع کلی و اهم تعالیم

• روش شناسی، ممیزات و اصول متفق علیه آن
• مشاء اسلامی و مشاء یونانی و ارزیابی وجوه اشتراک و تمایز آنها
• مابعدالطبیعه، طبیعیان و فلسفه نفس ابن سینا
• ابوعبدا... معصومی، بهمنیار، لوکری
• غزالی، ابوالبرکات بغدادی شهرستانی

5) جریان های فکری متفاوت یا معارض فلسفه اسلامی

• ظاهریه

• اهل حدیث و سلفیه و حشویه و کرامیه و جهمیه
• اشاعره: تأسیس و سیر تطور آن
• ماتریدیه
• مذهب ذرّی و  اتم گرایی در مکاتب کلامی

6) فلسفه سلامی درغرب عالم اسلام

• ابن مسرّه

• ابن باجه (533)
• ابن طفیل (581)
• ابن رشد (595)
• ابن خلدون (808)
• ابن سبعین (669)

7) حکمت اشراق و جریان های عرفانی متقدم (قرون 6 و7)

• جریان های عرفانی متقدم و استمرار حکمت باطنی

• شهاب الدین سهروردی و شارحان حکمت اشراق
• عین القضاه همدانی
• بابا افضل کاشانی (667)
• ابن الفارض مصری (632)

8) از فخر رازی تا خواجه طوسی شکوفایی کلام فلسفی (قرن هفتم)

• امام فخر رازی (606)

• فریدالدین داماد، خسروشاهی، قطب الدین مصری
• خواجه طوسی (672)
• ابن میثم بحرانی (699- 679)
• اثیرالدین ابهری
• نجم الدین کاتبی (675)
• علامه حلی (711)
• فاضل مقداد

9) از ابن عربی تا جامی شکوفایی و تکامل عرفان اسلامی (قرون 7 و 8 و9 )

• اصالت عرفان اسلامی

• ابن عربی و عرفان نظری
• گرایش های وحدت وجودی در اندیشه عارفان متقدم
• نسبت بین تصوف و عرفان اسلامی
• گرایش های گوناگون در عرفان اسلامی
• شارحان و اتباع ابن عربی از قونوی تا جامی
• عطار نیشابوری (628). جلال الدین رومی (672)، محمود شبستری (720)

10) گرایش های عرفانی در سرزمین های اسلامی

• عرفان اسلامی در آفریقا

• عرفان اسلامی در مصر و جهان عرب
• عرفان اسلامی در شبه قاره
• عرفان اسلامی در ترکیه و قفقاز
• عرفان اسلامی در آسیای میانه
• عرفان اسلامی در چین و آسیای جنوب شرقی

11) مکتب شیراز و رشد و تعالی کلام فلسفی (قرون 8 -9)

• قاضی عضد الدین ایجی (760)

• قطب الدین رازی (766)
• محمد بن مبارکشاه سمرقندی
• سعدالدین تفتازانی (791) و محقق قوشجی (879)
• میرسید شریف جرجانی (816)
• میرصدرالدین دشتکی (903)
• جلال الدین دوانی (908)
• محقق خضری (935/ 942/ 957)
• میرغیاث الدین منصور دشتکی (947)

12) مکتب اصفهان تلاقی جریان های گوناگون فکری فلسفی (قرون 11- 12)

• میرمحمد باقر داماد (1041)

• میرفندرسکی (1050) و شیخ بهایی (1030)
• میرزا رفیعا نائینی (103)
• ملا شمسا گیلانی (1098) و سلطان العلماء مازندرانی
• سیداحمد عاملی و سایر تلامیذ میرداماد
• ملا رجبعلی تبریزی (1080/ 1070)
• ملا محمد باقر سبزواری (1098) و قوام الدین رازی (1093)
• ملا محسن لبانی (1094) و قوام الدین رازی (1093)
• قاضی سعید قمی (1103)
• علی قلی خان بن قرچغای خان قمی (1097)
• ملا محمد صادق اردستانی (1134) و میرسید حسن طالقانی
• میرزا محمد تقی الماسی (1159) و ملا اسماعیل خواجوی (1073)
• فاضل هندی (1137)
• قطب الدین محمد نیریزی (1173)
• ملا نعیما طالقانی (1151) بهاءالدین محمد اصفهانی
• سید رضی لاریجانی (1270)
• آقا محمد بیدآبادی و تلامیذ وی
• علامه ملا محمد مهدی نراقی (1209)

13) صدرالمتألهین و ظهور حکمت متعالیه

• ملاصدرا و حکمت متعالیه:

روش شناسی، ممیزات، اصول و مبانی ، متفق علیه آن

• عرفان و حکمت متعالیه
• فلسفه اشراق و حکمت متعالیه
• مبادی دینی و حکمت متعالیه
• کلام و حکمت متعالیه
• تلامیذ و ملاصدرا و شارحان حکمت متعالیه:
• فیاض لاهیجی (1071)
• فیض کاشانی (1091)
• شیخ حسین تنکابنی (1104)
• ملا علی نوری (1246)، میراز حسن نوری (1313)
• ملا محمد جعفر لنگرودی (1255)
• حاج ملا هادی سبزواری (1289)
• منتقدان حکمت متعالیه :
• ملا رجب علی تبریزی و قاضی سعید قمی
• شیخ احمداحسایی
• علامه حائری مازندرانی

14) مکتب تهران درخشش حکمت و عرفان (قرون 13و 14)

• حکیم ملا عبدالله زنوزی (1257)

• آقا علی مدرس طهرانی (1307)
• آقا محمد رضا قمشه ای (1306)
• میرزا هاشم اشکوری (1332)
• سلطان محمد جنابذی گنابادی (1337)
• میرزا حسن کرمانشاهی (1336)
• شیخ محمد حسین اصفهانی (1361)
• سید احمد کربلایی (1332)
• میرزا محمد علی شاه آبادی (1369)
• میرزا محمد قمی (1304 ش)
• میرزا عبدالکریم طهرانی روشن (1371)
• میرزا مهدی آشتیانی (1372)
• میرزا ابوالحسن شعرانی (1352 ش)
• میرزا احمد آشتیانی (1395 ش)
• علامه حایری مازندرانی (1391)
• شیخ محمد حسین فاضل تونی (1339 ش)
• سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (1395)
• سید محمد کاظم عصار (1396)
• شیخ علی محمد جولستانی (1365 ش)

15) جریان های روشنفکری متأثر از تفکر غرب

• ایران

• جهان عرب
• شبه قاره
• ترکیه و قفقاز
• آسیای جنوب شرقی

16) شکوه فلسفه و عرفان ناب در عصر انقلاب اسلامی و مواجهه با فلسفه جدید غرب

• علامه طباطبایی

• امام خمینی
• علامه مطهری
• سید محمد باقر صدر
• سید جلال الدین آشتیانی
• مهدی حایری یزدی
• اعلام حاضر (ادام ا... اظلالهم)
• فلسفه های مضاف
• فلسفه سیاست
• فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق
• فلسفه علم
• فلسفه نفس
• فلسفه تاریخ
• فلسفه هنر و زیبایی شناسی
• فلسفه منطق

ب) طرح مختصر تاریخ اندیشه و فلسفه باستان

تاریخ و اندیشه و فلسفه باستان شامل مقدمه و پنج بخش اصلی است:

1. تاریخ فلسفه و  حکمت در ایران باستان
2. تاریخ اندیشه فلسفی در خاور دور و خاورمیانه
3.  تاریخ فلسفه در یونان باستان
4. تاریخ فلسفه در امپراطوری های یونانی و رومی (عصر یونانی مآبی)
5. حوزه حرّان و انتقال اندیشه باستان به تمدن اسلامی

مقدمه

1. منشأ تاریخی حکمت (اندیشه فلسفی)
2. حکمت شرقی (حکمت نبوی)

1- تاریخ اندیشه فلسفی در خاور دور و خاورمیانه

1/1. اندیشه فلسفی در هند باستان (و تاریخ آن دوران)

2/1. اندیشه فلسفی در چین باستان (و تاریخ آن دوران)

3/1. اندیشه فلسفی در ژاپن (و تاریخ آن دوران)

4/1. اندیشه فلسفی در بین النهرین باستان (و تاریخ آن دوران)

5/1. اندیشه فلسفی در مصر باستان ( و تاریخ آن دوران)

6/1. اندیشه فلسفی در یهودیت باستان:

    الف. تاریخ، اوضاع اجتماعی و روابط با دیگر ادیان و ملل

   ب. اندیشه فلسفی در تورات

   ج. اندیشه فلسفی در رساله های غیررسمی و اسنی

2- فلسفه و حکمت در ایران باستان (پیش و پس از رزتشت)

1/2. دوره پیش زرتشتی (هند و ایرانی) (حدود 1000 تا 1100 پ.م)

1. هند و ایرانیان، نخستین پندارها، آیین ها و اعتقادات

2. تبلور و شکل گیری پندارها و پیدایش هسته های نخستین اعتقادی، آیین های پرستش مهوم، قربانی های خونین، هسته مرکزی روحانیون دینی کویها، کربها، گِرسمه ها و بِندَوه ها و ...

3. زمینه های مهرپرستی و پیدایش آیین مهری.

4. پندارهای زروانی و مبانی ثنوست

5. پدیده های خوشایند و ناخوشایند طبیعی به عنوان هسته اولیه اعتقادهای دینی و نسبت دادن آنها به آفریدگان مینوی در قالب ایزدان و یادیوان.

6. و ...

2/2. عصر زرتشت دوره اوستای قدیم (330 تا 1000 / ق.م)

1. دین هند و ایرانی
2. وداها
3. یشت ها
4. اندیشه میترایی (در طلوع خود و نه به عنوان طریقه)
5. اندیشه زروانی (در طلوع خود و نه به عنوان طریقه)
6. زرتشت، زندگی، افکار، سیر و مراحل روحانی، اندیشه های شخصی
7. اصول اعتقادی بر مبنای سرودهای گاهانی در دین مدخل زیرمدخل های: معاد، مرگ، پایان جهان، تلقی اعتقادی از انسان و قوای روحانی و جسمانی او، آفرینش به طور عام یا که بیش پدیده های مینوی یعنی فره وشیها، سرنوشت روان پس از مرگ و موضوع های مرتبط دیگر.
8. اعتقادهای پیش زرتشتی نفوذ یا طرد آنها در گاهان
9. شریعت گاهانی، اندیشه های فلسفی و مسائل آیینی و اخلاقی و ارزش هریک از این موضوع ها در گاهانی

3/2. دوره پس از زرتشت (330 ق.م تا سقوط ساسانیان)

1. تحولات دین زرتشتی

• متون و تعالیم زرتشتی
• کفره مجوس
• مانویت

1. دین زرتشت و حکمت مغان

• ظهور دین اسلام به عنوان وحی متأخر و مناسبات گات ها و اوستا
• وحدت متعالی اسلام و دین زرتشت
• مناسبت حکمت مغان و تعالیم اسلامی و ظهور در حوزه های فلسفه، عرفان، ادبیات و ...
• یهودیان ایران
• مسیحیان ایران
• بودائیان ایران

1. اوستای جدید، شکل گیری آن، نفوذ افکار زروانی، مهری و تجلی افکار بین النهرینی در آن
2. روحانیون آیین های پیش از زرتشت و رخنه کردن پندارهای آنان در اوستای متأخر
3. اصول و مبانی تفکر دینی و فلسفی اوستای متأخر، بازگشت ایزدان پیش از زرتشت مانند مهر و سروش
4. اوستا و ودا، مشابهت ها و تفاوت ها در جهان بینی دینی
5. هخامنشیان و دین زرتشت
6. آفرینش و شرح و تعدیل آن بر اساس متن های دوره میانه و اوستای جدید
7. اشکانیان و یونانیان
8. اشکانیان و دین زرتشتی
9. ظهور و بروز افکار ثنوی
10. مغان، آشنوغان و نحله های فقهی دوره ساسانی
11. تفسیرهای اوستا برداشت های غیرگاهانی
12. کرتیر به عنوان یک روحانی مسلط و اثرگذار در سیاست پادشاهان ساسانی
13. مزدک، اعتقادات و قیام او
14. مانی تاریخ مانویت در ایران، سرانجام مانویان تأثیر آنان در دوره های بعد
15. بررسی دوره شکوفایی تمدن و فرهنگ دوره ساسانی در سال های پایانی
16. اشکانیان و ساسانیان تفاوت برداشت ها
17. آتشکده ها به عنوان مراکز دینی و محل بحث ها و تعادل افکار
18. فرقه ها و گروه های دگر اندیش در درون جامعه زرتشتی عصر ساسانی
19. بررسی متن های فلسفی دوره میانه مانند دینکرد و برخی از مجموعه های روایی
20. ارتباط ایران و هند داد و گرفتهای فرهنگی پس از جدایی از یکدیگر
21. گروه های دینی دیگر در عصر ساسانی یهودیان، مسیحیان، بودائیان
22. سازمان های آموزشی و فرهنگی مانند دانشگاه جندیشاپور و تأثیر آنها در روشنگری مردم
23. معاد و پایان جهان به عنوان دو اصل مهم اعتقادی
24. ثواب، گناه، پاداش و پادافراه در دوره ساسانی و سنای اعتقادی و دینی آنها
25. متن های مربوط به زندگی پس از مرگ
26. بررسی و طبقه بندی مطالب مذکور در متون اخلاقی و مدوری فارسی میانه
27. و ...

4/2. سده های آغازین دوره اسلامی

1. حکمت خسروانی ویژگی های آن با تکیه بر متن ها
2. ظهور و بروز برداشت های نو در دین زرتشتی دادوگرفتهای دین زرتشتی با اسلام
3. اعتقادات جامعه بسته زرتشتی در دوره اسلامی
4. نفوذ افکار فلسفی ایران باستان در فرقه های اسلامی
5. سیر و سلوک عارفانه و صوفیانه و ارتباط های آن با آیین های ایران باستانی
6. مجوس جایگاه آنان درکلام الهی
7. زرتشت در متن های اسلامی
8.  مهاجرت زرتشتیان، تغییرات اعتقادی در گروه های مهاجر
9. بحث و بررسی متن های کلامی پهلوی مانند شکندگمانیک وزار و برخی پرسش های دادستان دینی
10. ظهور اسلام و مناسبات گاتها و اوستا
11. و ...

3- تاریخ فلسفه در یونان باستان

1/3. تاریخ یونان باستان و اوضاع سیاسی و فرهنگی

2/3. تاریخ علوم در یونان باستان

3/3. تاریخ هنر در یونان باستان

4/3. ادیان و اسطوره های یونان باستان

     الف. دین مدنی (همر و هزیود)

     ب. ادیان اسرار آمیز (ارفئوسی و فیثاغورثی)

5/3. اسطوره و فلسفه

6/3. تأثیر حکمت ایرانی بر فرهنگ و فلسفه یونان باستان

7/3. تأثیر اندیشه فلسفی حوزه مدیترانه بر فرهنگ و فلسفه یونان باستان

8/3. متفکران قبل از سقراط (رابطه با ایران و فلسفه اشراق)

الف. تالس

ب. آنکسیمندرس

ج. کسنوفانس

د. دموکلیتوس

ه. امپدکلس

و. پارمنیدس

ز. هراکلیتوس

ح. فیثاغورث

ط. آناکساگوراس

9/3. سقراط

10/3. افلاطون

الف. افلاطون و حکمت ماقبل سقراطی

ب. افلاطون و سوفسطائیان

ج. افلاطون در حکمت و فلسفه اسلامی

د. سیاست و تربیت در نظر افلاطون

ه. جهان شناسی افلاطون

11/3. افلاطونیان

الف. افلاطونیان متقدم

ب. افلاطونیان میانه

ج. افلاطونیان متأخر

12/3. ارسطو (شخصیت و افکار، رابطه با فیلیپ و اسکندر، ...)

13/3. مشائیان:

الف. مدرسه لوکیوم

تئوفراستوس

ج. اودموس رودسی، استراتون، آندرونیکوس

4- تاریخ فلسفه در امپراطوری های یونانی و رومی (عصر یونانی مآبی)

1/4. کلبیون

2/4. رواقیون

الف. رواقیون متقدم

ب. رواقیون میانه

ج. رواقیون متأخر

3/4. فلسفه، علوم طبیعی و ریاضی در عصر یونانی مآبی (یونان، حوزه مدیترانه، ایران و ...)

4/4. ادیان باطنی و شرقی

الف. مذهب اورفئوسی

ب. مذهب میترایی (مهرپرستی)

ج. مذهب گنوسیسی (غنوصی)

د. سروش های کلدانی

ه. مغان هلنی

5/4. نو افلاطونیان

الف. اسکندریه

رابطه ایران با روم

ج. افلوطین

د. فرفوریوس

ه. یامبلیخوس

و. سیریانوس

ز. پروکلوس

ح. سیمپلیکیوس

ط. داماسکیوس

6/4. تأثیر و حضور فرهنگ و حکمت ایرانی در دوره یونانی مآبی

7/4. نسبت میان فلسفه و دین در عصر یونانی مآبی

8/4. حوزه اسکندریه

9/4. اپیکوریان

10/4. شکاکیون

11/4. نوفیثاغوریان

12/4. افلاطونیان میانه

الف. پلوتارکوس

ب. گائیوس

ج. البینوس

د. اپولئوس

ه. نومنیوس

13/4. یهودیت یونانی مآب (ترجمه یونانی تورات، عرفان یهودی، فیلون)

14/4. فلسفه سیاسی و اجتماعی (سیسرون، سنکا، مارکوس اورلیوس و اپیکتتوس)

15/4. فلسفه مشائی (اسکندر افرودیسی)

5- حوزه حران و انتقال اندیشه باستان به تمدن اسلامی

1/5. مقدمه درباره انتقال علوم از یونان به روم و از روم به اسکندریه و از اسکندریه به حوزه شرق (تا بغداد).

2/5. اندیشه سریانی

الف) قرن اول و دوم و سوم و تأثیر فلسفه یونان بر مسائل لاهوتی مسیحیان سریانی

ب) انتقال مدرسه اسکندریه و انطاکیه به حرّان، رها و نصیبین

ج) از اوریجانوس تا استفانوس و تحولات در انتقال علوم

3/5. مدرسه ها و مکتب ها

1. مدرسه اسکندریه
2. مدرسه انطاکیه
3. مدرسه رها
4. مدرسه نصیبین
5. مدرسه حرّان
6. مدرسه جندیشاپور
7. مدرسه بغداد
8. اوریجانوس

4/5. فلسفه افلاطون، ارسطو، شروع نو ارسطوئیان، فلسفه نو افلاطونی

1. حکمت اسکندرونی (215- 160)
2. ابن دیصان (222- 154)
3. اوریجن (254- 185)
4. افلوطین
5. آریوس (336- 256)
6. نسطوریوس و نسطوریان و الوهیت عطسی و مریم
7. یعقوبیان

5/5. امپراطور زنون و تعطیلی مدرسه رها در 489 م.

1. زنون و بستن مدرسه رها
2. تمایلات نسطوری در مدرسه رها
3. پناهنده شدن مدرسان رها به ایران
4. تأسیس مدسه نصیبین توسط مدرسان پناهنده
5. کلیسای بیزانطی و زبان یونانی
6. نسطوریان و گزینش زبان سریانی به عنوان زبان دینی
7. ترجمه آثار از زبان یونانی به سریانی توسط نسطوریان
8. نقش نسطوریان در انتقال علوم (فلسفه ارسطو و  افلاطونیان جدید) به اسلام، ایران و هند
9. توافق دادن دین فلسفه توسط نسطوریان

6/6. مدرسه حرّان

1. تأسیس مدرسه حرّان پس از مدرسه رها
2. حرّان و یونانیان
3. حرّان و صابئیین
4. حرّان و فلسفه نو افلاطونی
5. تبدیل حرّان به مرکز مهم علمی و اقتصادی پس از تسلط مسلمانان
6. حرّان و مکتب نو فیثاغوری
7. حرّان و حکمت صوفیانه و هرمس
8. نقش حرّان در جنبش فکری حوزه اسلامی
9. حرّان و ترجمه آثار یونانی به عربی

7/5. ترجمه های سریانی

1. عدم ضرورت ترجمه در دوره اول و تسلط سریانیان به زبان یونانی
2. نفوذ ایرانیان در سرزمین های سریانی و کاهش تأثیر و نفوذ یونانیان
3. سه مرحله در ترجمه متون فلسفی یونان به زبان سریانی

الف) مرحله اول: سده های چهارم و پنجم

• آغاز ترجمه
• بستن مدرسه رها در 489 توسط زنون
• انتقال از رها به ایران
• پولس نصیبین یا پولس فارسی و تدوین کتابی درمنطق ارسطو
• تأثیر فلسفه یونان بر مباحث لاهوتی نسطوریان در این دوره
• توجه به منطق ارسطو در این دوره
• تأثیر مدرسه آتن بر سریانیان در این دوره
• عدم تأثیر شروح حوزه اسکندریه (اسکندر افرودیسی و آمونیوس) بر سریانیان در این دوره
• ترجمه کتاب «العباره» توسط مترجمی به نام هبا (457) و هفت مقاله اول از آنالوطیقای اول توسط فروبا

ب) مرحله دوم: سده ششم تا ابتدای تسلط اسلام بر حوزه سریانی

• کثرت تألیف کتب فلسفی در این دوره (پس از ترجمه دوره اول)
• سرجیوس راس عینی (متوفی 536 م)
• معروف ترین نویسنده سریانی است که مشهورترین فیلسوف آنان است.
• او فیلسوف، مورخ، طبیب (رئیس پزشکان راس عینی بود)، نسطوری و ادیب بود.
• مسلط به زبان یونانی بوده و فلسفه را در اسکندریه آموخت
• تألیفات و ترجمه های او در فلسفه و منطق مانند شرح مهم او برکتاب مقولات ارسطو
• گزارش ابن ابی اصیبعه از سرجیوس

ج) مرحله سوم:

أ ) سریانی بدون تأثیر اسلام

• تعطیلی مدارس فلسفی توسط ژوستی نیانوس در 528
• سرکوبی مسیحیان یعقوبی و کوچ آنان به همراه یوحنای افنونیایی به فرات و تأسیس مدرسه ای در دیرقنسرین (538 م)
•  مارسا ویروس و تعلیم فلسفه در دیرقنسرین 667 م)
• آثاناسیوس (696 م) شاگرد مارسا و شرح های او بر منطق و ترجمه آنها به عربی و استفاده از شروح او در مدرسه بغداد
• یعقوب رها وی (708- 633 م) و مسافرت علمی او به اسکندریه و تعلیم زبان یونانی و تألیف فرهنگنامه در الفاظ فلسفی
• جورجیوس (724 م) شاگرد آثاناسیوس  و شرح کتب منطقی ارسطو
• سریانیان و توجه به منطق ارسطویی برای مباحث دینی و فهم کتاب مقدس

ب) سریانی پس از تأثیر اسلام

• وضع سیاسی- اجتماعی سریانیان و تسلط زبان عربی بر زبان سریانی
• ترجمه سریانیان در عصر باستانی و انتقال میراث یونانی به عالم اسلامی
• آشنایی مسلمانان با سریانیان
• حضور ایرانیان در دوره عباسیان و تسلط روحیه ایرانی بر روحیه عربی
• کوچ راهبان نسطوری به ایران و تأسیس مدرسه نصیبین و حرّان (پس از بسته شدن مدرسه رها)
• پراکنده شدن نسطوریان در ایران و سوریه مهمترین حادثه تاریخ فلسفه است.

8/5. ترجمه در عصر امویان

1. عصر خالدبن یزید حاکم مصردر عهد اموی و ترجمه کتب یونانی و قبطی در طب و کیمیا توسط علمای اسکندرانی
2. عصر عمربن عبدالعزیز و ترجمه کتب طب از یونانی و سریانی به عربی

9/5. ترجمه در عصر عباسی

1. ترجمه در عصر ابوجعفر منصور و نهضت حقیقی
2. مرکزیت علمی بغداد به جای اسکندریه و آتن
3. مأمون و بیت الحکمه در 217
4. ریاست یوحنا بن ماسویه بر بیت الحکمه و اعزام گروهی به ایران و قسطنطنیه و هند
5. ترجمه در آغاز به زبان سریانی بود اما در دوره بعد (حنین بن اسحق) به عربی شد.
6. حنین بن اسحق و ترجمه به عربی و آگاهی او بر زبان سریانی، یونانی و فارسی و عربی و مطابقه ترجمه با اصل یونانی
7. نقش مهم اسحق بن حنین و اوج دوره ترجمه به عربی از یونانی
8. تصحیح و ترجمه آثار ارسطو توسط اسحق بن حنین و تکیه ابن رشد بر او
9. مترجمان پس از اسحق:

• حجاج بن مطر
• یوحنا بن البطریق (200 هـ.ق.)
• عبدالملک بن ناعمه حمصی (220 هـ.ق) و ترجمه ربوبیت
• ابوبشر متی بن یونس القناعی (328 هـ.ق)
• فارابی (338 هـ.ق)
• یحیی بن عدی (364 هـ .ق)
• ابوعلی اسحاق بن زرعه (398 هـ. ق)
• ثابت بن قره صائبی حرانی.

10/5. کتب ترجمه شده

11/5. دوره ابو بشر، یوحنا، فارابی و یحیی بن عدی