معرفی رشته فلسفه
برخی از حوزهها و کلمات و سرتیترهای پژوهشی ایرانتز تدبیرساز در رشته فلسفه را در مقاله زیر بیان کردهایم:
معرفی رشته فلسفه
رشته فلسفه یکی از رشتههای علوم انسانی است که مباحث و گرایش های آن بیشتر در حوره نظری و تئوریک مطرح میگردد تا اینکه جنبه کاربردی داشته باشد. فلسفه، پاسخ مستدل و بر پایه دلیل و برهان برای سوالات بنیادین بشر ارائه میدهد. بشر و انسان خردمند از بدو تولد همواره درگیر پرسشهای بنیادی و پایهای بوده است و اینکه "از کجا آمده ام، آمدنم بهرچه بود" همواره دغدغه ذهنی اندیشمندان و فلاسفه بوده است.
علم فلسفه برای پاسخ به این سوالات ایجاد شده است. فلسفه از قدیمیترین علومی است که بشر آن را ایجاد و توسعه داده است. نخستین اندیشمندان جامعه بشری را هم میتوان فلاسفه دانست. فیثاغورس، ارسطو، افلاطون و شاگردان آنها ستونهای ساختمان علم را به پایههای فلسفه بنیان نهادند. واژه فلسفه از ترکیب دو زیر واژه فيلو و سوفيا که معنای دوستداری دانش در فرهنگ غرب هست تشکیل شده است و به گونهای میتوان این رشته را مادر علوم دانست.
در کشور ایران در مقطع کارشناسی ارشد رشته فلسفه معمولا در گرایشهای فلسفه تطبیقی، اخلاق کاربردی اسلامی، فلسفه عمومی، فلسفه هنر و منطق، ارائه و تدریس میشود و در مقطع دکتری نیز گرایشهای : فلسفه دین، فلسفه هنر، منطق، فلسفه اخلاق، فلسفه علم و فناوری، فلسفه عام، فلسفه اسلامی، فلسفه منطق، فلسفه علوم اجتماعی و فلسفه فیزیک از رشته فلسفه وجود دارد.
در مقطع کارشناسی ارشد در کشور ما عمده ترین گرایشهای فلسفه عبارتند از :
- فلسفه
- فلسفه تطبیقی
- فلسفه دین
- منطق فهم دین
- اخلاق (با 2 گرایش)
همچنین در مقطع دکتری در کشور ما عمده ترین گرایشهای فلسفه عبارتند از :
- فلسفه دین
- فلسفه هنر
- منطق
- فلسفه اخلاق
- فلسفه علم و فناوری
- فلسفه
- فلسفه اسلامی
- فلسفه منطق
- فلسفه علوم اجتماعی
- فلسفه فیزیک
لیست تعدادی از معتبرترین مجلات خارجی (با گرید ISI JCR) در حوزه فلسفه در جدول زیر برای استفاده علاقه مندان و محققین و دانشجویان گرامی آورده شده است :
Full Journal Title
|
Total Cites
|
Journal Impact Factor
|
Eigenfactor Score
|
PSYCHOLOGICAL BULLETIN
|
50,710
|
16.405
|
0.027100
|
BRITISH JOURNAL FOR THE PHILOSOPHY OF SCIENCE
|
1,600
|
1.768
|
0.001440
|
BIOLOGY & PHILOSOPHY
|
1,093
|
1.593
|
0.001470
|
PHILOSOPHY & PUBLIC AFFAIRS
|
2,285
|
1.591
|
0.001430
|
Medicine Health Care and Philosophy
|
995
|
1.450
|
0.001580
|
Journal of Applied Philosophy
|
572
|
1.405
|
0.000880
|
Philosophy Ethics and Humanities in Medicine
|
301
|
1.400
|
0.000290
|
همچنین در جدول زیر نام و مشخصات برخی از مجلات معتبر داخلی (علمی-پژوهشی) در حوزه فلسفه و کلام آورده شده است :
نام مجله
|
وابسته به
|
آموزه های فلسفه اسلامی
|
دانشگاه علوم اسلامی رضوی
|
آیین حکمت
|
دانشگاه باقرالعلوم(وابسته به دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم)
|
ارغنون
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
|
اسفار
|
قدرت الله قربانی
|
اسلام پژوهی
|
جهاد دانشگاهی
|
اشارات
|
دانشگاه خوارزمی
|
اشراق
|
معاونت فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز
|
اطلاعات حکمت و معرفت
|
شرکت ایرانچاپ( موسسه اطلاعات)
|
امامت پژوهی
|
بنیاد فرهنگی اهل بیت علیه السلام
|
انتظار موعود
|
مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم
|
انجمن معارف اسلامی
|
انجمن معارف اسلامی ایران
|
اندیشه دینی
|
دانشگاه شیراز
|
اندیشه علامه طباطبایی
|
دانشگاه علامه طباطبایی
|
اندیشه نوین دینی
|
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
|
پرتو خرد
|
انجمن علمی پژوهشی فلسفه
|
پژوهش نامه حکمت اهل بیت علیه السلام
|
معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه اصفهان
|
پژوهش های اعتقادی کلامی
|
دانشگاه آزاد اسلامی - واحد ساوه
|
پژوهش های علم و دین
|
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
|
پژوهش های فلسفی
|
گروه فلسفه دانشگاه تبریز
|
پژوهشهای فلسفی کلامی
|
دانشگاه قم
|
پژوهشنامه کلام
|
جامعه المصطفی العالمیه
|
پژوهش های هستی شناختی
|
دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی
|
کل مطالب رشته فلسفه را میتوان در دو بخش کلی تقسیم کرد:
الف) طرح مختصر تاریخ فلسفه اسلامی
ب) طرح مختصر تاریخ اندیشه و فلسفه باستان جمع بندی نمود.
در ادامه بصورت کامل فلسفه باستان و اسلامی توضیح داده شده است. هر یک از تیترهای ذیل میتواند خود، عنوان یک طرح پژوهشی و پروژه پایانی دانشگاهی باشد.
الف) طرح مختصر تاریخ فلسفه اسلامی
1) تفکر عقلی در کتاب و سنت و نقش اهل بیت و پیروان ایشان در شکوفایی تفکر عقلی
-
کلیات
- تفکر عقلی در کتاب و سنت
- کتاب و سنت خاستگاه عرفان اصیل اسلامی
- درآمدی بر مکاتب کلامی و زمینه های ظهور آنها
- منطق و سیره تطور آن در دنیای اسلام
- نگاهی اجمالی به عرفان اسلامی
- عرفان در سرزمین های اسلامی
- پیروان مکتب اهل بیت (ع) پیشگامان تفکر عقلی در جهان اسلام
2) معتزله، کندی و شاگردان و معاصران وی قرون 3 و 4
- معتزله
- کندی
- حرانیین
- محمدبن زکریا رازی و ابن راوندی
3) از فارابی تا ابن مسکویه رازی قرن 4
- ابونصرفارابی (339)، ابوشرمتی (328)، یحیی بن عدی (364)، ابوسلیمان جستانی
- اخوان الصفا
- جریان فکری باطنیه و اسماعیلیه
- ابوالحسن عامری (381)
- ابن مسکویه (420)
4) ابن سینا، حکمت مشاء، شارحان و منتقدان (قرون 5 و 6)
-
فلسفه مشاء: وضع کلی و اهم تعالیم
- روش شناسی، ممیزات و اصول متفق علیه آن
- مشاء اسلامی و مشاء یونانی و ارزیابی وجوه اشتراک و تمایز آنها
- مابعدالطبیعه، طبیعیان و فلسفه نفس ابن سینا
- ابوعبدا... معصومی، بهمنیار، لوکری
- غزالی، ابوالبرکات بغدادی شهرستانی
5) جریان های فکری متفاوت یا معارض فلسفه اسلامی
-
ظاهریه
- اهل حدیث و سلفیه و حشویه و کرامیه و جهمیه
- اشاعره: تأسیس و سیر تطور آن
- ماتریدیه
- مذهب ذرّی و اتم گرایی در مکاتب کلامی
6) فلسفه سلامی درغرب عالم اسلام
-
ابن مسرّه
- ابن باجه (533)
- ابن طفیل (581)
- ابن رشد (595)
- ابن خلدون (808)
- ابن سبعین (669)
7) حکمت اشراق و جریان های عرفانی متقدم (قرون 6 و7)
-
جریان های عرفانی متقدم و استمرار حکمت باطنی
- شهاب الدین سهروردی و شارحان حکمت اشراق
- عین القضاه همدانی
- بابا افضل کاشانی (667)
- ابن الفارض مصری (632)
8) از فخر رازی تا خواجه طوسی شکوفایی کلام فلسفی (قرن هفتم)
-
امام فخر رازی (606)
- فریدالدین داماد، خسروشاهی، قطب الدین مصری
- خواجه طوسی (672)
- ابن میثم بحرانی (699- 679)
- اثیرالدین ابهری
- نجم الدین کاتبی (675)
- علامه حلی (711)
- فاضل مقداد
9) از ابن عربی تا جامی شکوفایی و تکامل عرفان اسلامی (قرون 7 و 8 و9 )
-
اصالت عرفان اسلامی
- ابن عربی و عرفان نظری
- گرایش های وحدت وجودی در اندیشه عارفان متقدم
- نسبت بین تصوف و عرفان اسلامی
- گرایش های گوناگون در عرفان اسلامی
- شارحان و اتباع ابن عربی از قونوی تا جامی
- عطار نیشابوری (628). جلال الدین رومی (672)، محمود شبستری (720)
10) گرایش های عرفانی در سرزمین های اسلامی
-
عرفان اسلامی در آفریقا
- عرفان اسلامی در مصر و جهان عرب
- عرفان اسلامی در شبه قاره
- عرفان اسلامی در ترکیه و قفقاز
- عرفان اسلامی در آسیای میانه
- عرفان اسلامی در چین و آسیای جنوب شرقی
11) مکتب شیراز و رشد و تعالی کلام فلسفی (قرون 8 -9)
-
قاضی عضد الدین ایجی (760)
- قطب الدین رازی (766)
- محمد بن مبارکشاه سمرقندی
- سعدالدین تفتازانی (791) و محقق قوشجی (879)
- میرسید شریف جرجانی (816)
- میرصدرالدین دشتکی (903)
- جلال الدین دوانی (908)
- محقق خضری (935/ 942/ 957)
- میرغیاث الدین منصور دشتکی (947)
12) مکتب اصفهان تلاقی جریان های گوناگون فکری فلسفی (قرون 11- 12)
-
میرمحمد باقر داماد (1041)
- میرفندرسکی (1050) و شیخ بهایی (1030)
- میرزا رفیعا نائینی (103)
- ملا شمسا گیلانی (1098) و سلطان العلماء مازندرانی
- سیداحمد عاملی و سایر تلامیذ میرداماد
- ملا رجبعلی تبریزی (1080/ 1070)
- ملا محمد باقر سبزواری (1098) و قوام الدین رازی (1093)
- ملا محسن لبانی (1094) و قوام الدین رازی (1093)
- قاضی سعید قمی (1103)
- علی قلی خان بن قرچغای خان قمی (1097)
- ملا محمد صادق اردستانی (1134) و میرسید حسن طالقانی
- میرزا محمد تقی الماسی (1159) و ملا اسماعیل خواجوی (1073)
- فاضل هندی (1137)
- قطب الدین محمد نیریزی (1173)
- ملا نعیما طالقانی (1151) بهاءالدین محمد اصفهانی
- سید رضی لاریجانی (1270)
- آقا محمد بیدآبادی و تلامیذ وی
- علامه ملا محمد مهدی نراقی (1209)
13) صدرالمتألهین و ظهور حکمت متعالیه
روش شناسی، ممیزات، اصول و مبانی ، متفق علیه آن
- عرفان و حکمت متعالیه
- فلسفه اشراق و حکمت متعالیه
- مبادی دینی و حکمت متعالیه
- کلام و حکمت متعالیه
- تلامیذ و ملاصدرا و شارحان حکمت متعالیه:
- فیاض لاهیجی (1071)
- فیض کاشانی (1091)
- شیخ حسین تنکابنی (1104)
- ملا علی نوری (1246)، میراز حسن نوری (1313)
- ملا محمد جعفر لنگرودی (1255)
- حاج ملا هادی سبزواری (1289)
- منتقدان حکمت متعالیه :
- ملا رجب علی تبریزی و قاضی سعید قمی
- شیخ احمداحسایی
- علامه حائری مازندرانی
14) مکتب تهران درخشش حکمت و عرفان (قرون 13و 14)
-
حکیم ملا عبدالله زنوزی (1257)
- آقا علی مدرس طهرانی (1307)
- آقا محمد رضا قمشه ای (1306)
- میرزا هاشم اشکوری (1332)
- سلطان محمد جنابذی گنابادی (1337)
- میرزا حسن کرمانشاهی (1336)
- شیخ محمد حسین اصفهانی (1361)
- سید احمد کربلایی (1332)
- میرزا محمد علی شاه آبادی (1369)
- میرزا محمد قمی (1304 ش)
- میرزا عبدالکریم طهرانی روشن (1371)
- میرزا مهدی آشتیانی (1372)
- میرزا ابوالحسن شعرانی (1352 ش)
- میرزا احمد آشتیانی (1395 ش)
- علامه حایری مازندرانی (1391)
- شیخ محمد حسین فاضل تونی (1339 ش)
- سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (1395)
- سید محمد کاظم عصار (1396)
- شیخ علی محمد جولستانی (1365 ش)
15) جریان های روشنفکری متأثر از تفکر غرب
-
ایران
- جهان عرب
- شبه قاره
- ترکیه و قفقاز
- آسیای جنوب شرقی
16) شکوه فلسفه و عرفان ناب در عصر انقلاب اسلامی و مواجهه با فلسفه جدید غرب
-
علامه طباطبایی
- امام خمینی
- علامه مطهری
- سید محمد باقر صدر
- سید جلال الدین آشتیانی
- مهدی حایری یزدی
- اعلام حاضر (ادام ا... اظلالهم)
- فلسفه های مضاف
- فلسفه سیاست
- فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق
- فلسفه علم
- فلسفه نفس
- فلسفه تاریخ
- فلسفه هنر و زیبایی شناسی
- فلسفه منطق
ب) طرح مختصر تاریخ اندیشه و فلسفه باستان
تاریخ و اندیشه و فلسفه باستان شامل مقدمه و پنج بخش اصلی است:
- تاریخ فلسفه و حکمت در ایران باستان
- تاریخ اندیشه فلسفی در خاور دور و خاورمیانه
- تاریخ فلسفه در یونان باستان
- تاریخ فلسفه در امپراطوری های یونانی و رومی (عصر یونانی مآبی)
- حوزه حرّان و انتقال اندیشه باستان به تمدن اسلامی
مقدمه
- منشأ تاریخی حکمت (اندیشه فلسفی)
- حکمت شرقی (حکمت نبوی)
1- تاریخ اندیشه فلسفی در خاور دور و خاورمیانه
1/1. اندیشه فلسفی در هند باستان (و تاریخ آن دوران)
2/1. اندیشه فلسفی در چین باستان (و تاریخ آن دوران)
3/1. اندیشه فلسفی در ژاپن (و تاریخ آن دوران)
4/1. اندیشه فلسفی در بین النهرین باستان (و تاریخ آن دوران)
5/1. اندیشه فلسفی در مصر باستان ( و تاریخ آن دوران)
6/1. اندیشه فلسفی در یهودیت باستان:
الف. تاریخ، اوضاع اجتماعی و روابط با دیگر ادیان و ملل
ب. اندیشه فلسفی در تورات
ج. اندیشه فلسفی در رساله های غیررسمی و اسنی
2- فلسفه و حکمت در ایران باستان (پیش و پس از رزتشت)
1/2. دوره پیش زرتشتی (هند و ایرانی) (حدود 1000 تا 1100 پ.م)
1. هند و ایرانیان، نخستین پندارها، آیین ها و اعتقادات
2. تبلور و شکل گیری پندارها و پیدایش هسته های نخستین اعتقادی، آیین های پرستش مهوم، قربانی های خونین، هسته مرکزی روحانیون دینی کویها، کربها، گِرسمه ها و بِندَوه ها و ...
3. زمینه های مهرپرستی و پیدایش آیین مهری.
4. پندارهای زروانی و مبانی ثنوست
5. پدیده های خوشایند و ناخوشایند طبیعی به عنوان هسته اولیه اعتقادهای دینی و نسبت دادن آنها به آفریدگان مینوی در قالب ایزدان و یادیوان.
6. و ...
2/2. عصر زرتشت دوره اوستای قدیم (330 تا 1000 / ق.م)
- دین هند و ایرانی
- وداها
- یشت ها
- اندیشه میترایی (در طلوع خود و نه به عنوان طریقه)
- اندیشه زروانی (در طلوع خود و نه به عنوان طریقه)
- زرتشت، زندگی، افکار، سیر و مراحل روحانی، اندیشه های شخصی
- اصول اعتقادی بر مبنای سرودهای گاهانی در دین مدخل زیرمدخل های: معاد، مرگ، پایان جهان، تلقی اعتقادی از انسان و قوای روحانی و جسمانی او، آفرینش به طور عام یا که بیش پدیده های مینوی یعنی فره وشیها، سرنوشت روان پس از مرگ و موضوع های مرتبط دیگر.
- اعتقادهای پیش زرتشتی نفوذ یا طرد آنها در گاهان
- شریعت گاهانی، اندیشه های فلسفی و مسائل آیینی و اخلاقی و ارزش هریک از این موضوع ها در گاهانی
3/2. دوره پس از زرتشت (330 ق.م تا سقوط ساسانیان)
- تحولات دین زرتشتی
- متون و تعالیم زرتشتی
- کفره مجوس
- مانویت
- دین زرتشت و حکمت مغان
- ظهور دین اسلام به عنوان وحی متأخر و مناسبات گات ها و اوستا
- وحدت متعالی اسلام و دین زرتشت
- مناسبت حکمت مغان و تعالیم اسلامی و ظهور در حوزه های فلسفه، عرفان، ادبیات و ...
- یهودیان ایران
- مسیحیان ایران
- بودائیان ایران
- اوستای جدید، شکل گیری آن، نفوذ افکار زروانی، مهری و تجلی افکار بین النهرینی در آن
- روحانیون آیین های پیش از زرتشت و رخنه کردن پندارهای آنان در اوستای متأخر
- اصول و مبانی تفکر دینی و فلسفی اوستای متأخر، بازگشت ایزدان پیش از زرتشت مانند مهر و سروش
- اوستا و ودا، مشابهت ها و تفاوت ها در جهان بینی دینی
- هخامنشیان و دین زرتشت
- آفرینش و شرح و تعدیل آن بر اساس متن های دوره میانه و اوستای جدید
- اشکانیان و یونانیان
- اشکانیان و دین زرتشتی
- ظهور و بروز افکار ثنوی
- مغان، آشنوغان و نحله های فقهی دوره ساسانی
- تفسیرهای اوستا برداشت های غیرگاهانی
- کرتیر به عنوان یک روحانی مسلط و اثرگذار در سیاست پادشاهان ساسانی
- مزدک، اعتقادات و قیام او
- مانی تاریخ مانویت در ایران، سرانجام مانویان تأثیر آنان در دوره های بعد
- بررسی دوره شکوفایی تمدن و فرهنگ دوره ساسانی در سال های پایانی
- اشکانیان و ساسانیان تفاوت برداشت ها
- آتشکده ها به عنوان مراکز دینی و محل بحث ها و تعادل افکار
- فرقه ها و گروه های دگر اندیش در درون جامعه زرتشتی عصر ساسانی
- بررسی متن های فلسفی دوره میانه مانند دینکرد و برخی از مجموعه های روایی
- ارتباط ایران و هند داد و گرفتهای فرهنگی پس از جدایی از یکدیگر
- گروه های دینی دیگر در عصر ساسانی یهودیان، مسیحیان، بودائیان
- سازمان های آموزشی و فرهنگی مانند دانشگاه جندیشاپور و تأثیر آنها در روشنگری مردم
- معاد و پایان جهان به عنوان دو اصل مهم اعتقادی
- ثواب، گناه، پاداش و پادافراه در دوره ساسانی و سنای اعتقادی و دینی آنها
- متن های مربوط به زندگی پس از مرگ
- بررسی و طبقه بندی مطالب مذکور در متون اخلاقی و مدوری فارسی میانه
- و ...
4/2. سده های آغازین دوره اسلامی
- حکمت خسروانی ویژگی های آن با تکیه بر متن ها
- ظهور و بروز برداشت های نو در دین زرتشتی دادوگرفتهای دین زرتشتی با اسلام
- اعتقادات جامعه بسته زرتشتی در دوره اسلامی
- نفوذ افکار فلسفی ایران باستان در فرقه های اسلامی
- سیر و سلوک عارفانه و صوفیانه و ارتباط های آن با آیین های ایران باستانی
- مجوس جایگاه آنان درکلام الهی
- زرتشت در متن های اسلامی
- مهاجرت زرتشتیان، تغییرات اعتقادی در گروه های مهاجر
- بحث و بررسی متن های کلامی پهلوی مانند شکندگمانیک وزار و برخی پرسش های دادستان دینی
- ظهور اسلام و مناسبات گاتها و اوستا
- و ...
3- تاریخ فلسفه در یونان باستان
1/3. تاریخ یونان باستان و اوضاع سیاسی و فرهنگی
2/3. تاریخ علوم در یونان باستان
3/3. تاریخ هنر در یونان باستان
4/3. ادیان و اسطوره های یونان باستان
الف. دین مدنی (همر و هزیود)
ب. ادیان اسرار آمیز (ارفئوسی و فیثاغورثی)
5/3. اسطوره و فلسفه
6/3. تأثیر حکمت ایرانی بر فرهنگ و فلسفه یونان باستان
7/3. تأثیر اندیشه فلسفی حوزه مدیترانه بر فرهنگ و فلسفه یونان باستان
8/3. متفکران قبل از سقراط (رابطه با ایران و فلسفه اشراق)
الف. تالس
ب. آنکسیمندرس
ج. کسنوفانس
د. دموکلیتوس
ه. امپدکلس
و. پارمنیدس
ز. هراکلیتوس
ح. فیثاغورث
ط. آناکساگوراس
9/3. سقراط
10/3. افلاطون
الف. افلاطون و حکمت ماقبل سقراطی
ب. افلاطون و سوفسطائیان
ج. افلاطون در حکمت و فلسفه اسلامی
د. سیاست و تربیت در نظر افلاطون
ه. جهان شناسی افلاطون
11/3. افلاطونیان
الف. افلاطونیان متقدم
ب. افلاطونیان میانه
ج. افلاطونیان متأخر
12/3. ارسطو (شخصیت و افکار، رابطه با فیلیپ و اسکندر، ...)
13/3. مشائیان:
الف. مدرسه لوکیوم
تئوفراستوس
ج. اودموس رودسی، استراتون، آندرونیکوس
4- تاریخ فلسفه در امپراطوری های یونانی و رومی (عصر یونانی مآبی)
1/4. کلبیون
2/4. رواقیون
الف. رواقیون متقدم
ب. رواقیون میانه
ج. رواقیون متأخر
3/4. فلسفه، علوم طبیعی و ریاضی در عصر یونانی مآبی (یونان، حوزه مدیترانه، ایران و ...)
4/4. ادیان باطنی و شرقی
الف. مذهب اورفئوسی
ب. مذهب میترایی (مهرپرستی)
ج. مذهب گنوسیسی (غنوصی)
د. سروش های کلدانی
ه. مغان هلنی
5/4. نو افلاطونیان
الف. اسکندریه
رابطه ایران با روم
ج. افلوطین
د. فرفوریوس
ه. یامبلیخوس
و. سیریانوس
ز. پروکلوس
ح. سیمپلیکیوس
ط. داماسکیوس
6/4. تأثیر و حضور فرهنگ و حکمت ایرانی در دوره یونانی مآبی
7/4. نسبت میان فلسفه و دین در عصر یونانی مآبی
8/4. حوزه اسکندریه
9/4. اپیکوریان
10/4. شکاکیون
11/4. نوفیثاغوریان
12/4. افلاطونیان میانه
الف. پلوتارکوس
ب. گائیوس
ج. البینوس
د. اپولئوس
ه. نومنیوس
13/4. یهودیت یونانی مآب (ترجمه یونانی تورات، عرفان یهودی، فیلون)
14/4. فلسفه سیاسی و اجتماعی (سیسرون، سنکا، مارکوس اورلیوس و اپیکتتوس)
15/4. فلسفه مشائی (اسکندر افرودیسی)
5- حوزه حران و انتقال اندیشه باستان به تمدن اسلامی
1/5. مقدمه درباره انتقال علوم از یونان به روم و از روم به اسکندریه و از اسکندریه به حوزه شرق (تا بغداد).
2/5. اندیشه سریانی
الف) قرن اول و دوم و سوم و تأثیر فلسفه یونان بر مسائل لاهوتی مسیحیان سریانی
ب) انتقال مدرسه اسکندریه و انطاکیه به حرّان، رها و نصیبین
ج) از اوریجانوس تا استفانوس و تحولات در انتقال علوم
3/5. مدرسه ها و مکتب ها
- مدرسه اسکندریه
- مدرسه انطاکیه
- مدرسه رها
- مدرسه نصیبین
- مدرسه حرّان
- مدرسه جندیشاپور
- مدرسه بغداد
- اوریجانوس
4/5. فلسفه افلاطون، ارسطو، شروع نو ارسطوئیان، فلسفه نو افلاطونی
- حکمت اسکندرونی (215- 160)
- ابن دیصان (222- 154)
- اوریجن (254- 185)
- افلوطین
- آریوس (336- 256)
- نسطوریوس و نسطوریان و الوهیت عطسی و مریم
- یعقوبیان
5/5. امپراطور زنون و تعطیلی مدرسه رها در 489 م.
- زنون و بستن مدرسه رها
- تمایلات نسطوری در مدرسه رها
- پناهنده شدن مدرسان رها به ایران
- تأسیس مدسه نصیبین توسط مدرسان پناهنده
- کلیسای بیزانطی و زبان یونانی
- نسطوریان و گزینش زبان سریانی به عنوان زبان دینی
- ترجمه آثار از زبان یونانی به سریانی توسط نسطوریان
- نقش نسطوریان در انتقال علوم (فلسفه ارسطو و افلاطونیان جدید) به اسلام، ایران و هند
- توافق دادن دین فلسفه توسط نسطوریان
6/6. مدرسه حرّان
- تأسیس مدرسه حرّان پس از مدرسه رها
- حرّان و یونانیان
- حرّان و صابئیین
- حرّان و فلسفه نو افلاطونی
- تبدیل حرّان به مرکز مهم علمی و اقتصادی پس از تسلط مسلمانان
- حرّان و مکتب نو فیثاغوری
- حرّان و حکمت صوفیانه و هرمس
- نقش حرّان در جنبش فکری حوزه اسلامی
- حرّان و ترجمه آثار یونانی به عربی
7/5. ترجمه های سریانی
- عدم ضرورت ترجمه در دوره اول و تسلط سریانیان به زبان یونانی
- نفوذ ایرانیان در سرزمین های سریانی و کاهش تأثیر و نفوذ یونانیان
- سه مرحله در ترجمه متون فلسفی یونان به زبان سریانی
الف) مرحله اول: سده های چهارم و پنجم
- آغاز ترجمه
- بستن مدرسه رها در 489 توسط زنون
- انتقال از رها به ایران
- پولس نصیبین یا پولس فارسی و تدوین کتابی درمنطق ارسطو
- تأثیر فلسفه یونان بر مباحث لاهوتی نسطوریان در این دوره
- توجه به منطق ارسطو در این دوره
- تأثیر مدرسه آتن بر سریانیان در این دوره
- عدم تأثیر شروح حوزه اسکندریه (اسکندر افرودیسی و آمونیوس) بر سریانیان در این دوره
- ترجمه کتاب «العباره» توسط مترجمی به نام هبا (457) و هفت مقاله اول از آنالوطیقای اول توسط فروبا
ب) مرحله دوم: سده ششم تا ابتدای تسلط اسلام بر حوزه سریانی
- کثرت تألیف کتب فلسفی در این دوره (پس از ترجمه دوره اول)
- سرجیوس راس عینی (متوفی 536 م)
- معروف ترین نویسنده سریانی است که مشهورترین فیلسوف آنان است.
- او فیلسوف، مورخ، طبیب (رئیس پزشکان راس عینی بود)، نسطوری و ادیب بود.
- مسلط به زبان یونانی بوده و فلسفه را در اسکندریه آموخت
- تألیفات و ترجمه های او در فلسفه و منطق مانند شرح مهم او برکتاب مقولات ارسطو
- گزارش ابن ابی اصیبعه از سرجیوس
ج) مرحله سوم:
أ ) سریانی بدون تأثیر اسلام
- تعطیلی مدارس فلسفی توسط ژوستی نیانوس در 528
- سرکوبی مسیحیان یعقوبی و کوچ آنان به همراه یوحنای افنونیایی به فرات و تأسیس مدرسه ای در دیرقنسرین (538 م)
- مارسا ویروس و تعلیم فلسفه در دیرقنسرین 667 م)
- آثاناسیوس (696 م) شاگرد مارسا و شرح های او بر منطق و ترجمه آنها به عربی و استفاده از شروح او در مدرسه بغداد
- یعقوب رها وی (708- 633 م) و مسافرت علمی او به اسکندریه و تعلیم زبان یونانی و تألیف فرهنگنامه در الفاظ فلسفی
- جورجیوس (724 م) شاگرد آثاناسیوس و شرح کتب منطقی ارسطو
- سریانیان و توجه به منطق ارسطویی برای مباحث دینی و فهم کتاب مقدس
ب) سریانی پس از تأثیر اسلام
- وضع سیاسی- اجتماعی سریانیان و تسلط زبان عربی بر زبان سریانی
- ترجمه سریانیان در عصر باستانی و انتقال میراث یونانی به عالم اسلامی
- آشنایی مسلمانان با سریانیان
- حضور ایرانیان در دوره عباسیان و تسلط روحیه ایرانی بر روحیه عربی
- کوچ راهبان نسطوری به ایران و تأسیس مدرسه نصیبین و حرّان (پس از بسته شدن مدرسه رها)
- پراکنده شدن نسطوریان در ایران و سوریه مهمترین حادثه تاریخ فلسفه است.
8/5. ترجمه در عصر امویان
- عصر خالدبن یزید حاکم مصردر عهد اموی و ترجمه کتب یونانی و قبطی در طب و کیمیا توسط علمای اسکندرانی
- عصر عمربن عبدالعزیز و ترجمه کتب طب از یونانی و سریانی به عربی
9/5. ترجمه در عصر عباسی
- ترجمه در عصر ابوجعفر منصور و نهضت حقیقی
- مرکزیت علمی بغداد به جای اسکندریه و آتن
- مأمون و بیت الحکمه در 217
- ریاست یوحنا بن ماسویه بر بیت الحکمه و اعزام گروهی به ایران و قسطنطنیه و هند
- ترجمه در آغاز به زبان سریانی بود اما در دوره بعد (حنین بن اسحق) به عربی شد.
- حنین بن اسحق و ترجمه به عربی و آگاهی او بر زبان سریانی، یونانی و فارسی و عربی و مطابقه ترجمه با اصل یونانی
- نقش مهم اسحق بن حنین و اوج دوره ترجمه به عربی از یونانی
- تصحیح و ترجمه آثار ارسطو توسط اسحق بن حنین و تکیه ابن رشد بر او
- مترجمان پس از اسحق:
- حجاج بن مطر
- یوحنا بن البطریق (200 هـ.ق.)
- عبدالملک بن ناعمه حمصی (220 هـ.ق) و ترجمه ربوبیت
- ابوبشر متی بن یونس القناعی (328 هـ.ق)
- فارابی (338 هـ.ق)
- یحیی بن عدی (364 هـ .ق)
- ابوعلی اسحاق بن زرعه (398 هـ. ق)
- ثابت بن قره صائبی حرانی.
10/5. کتب ترجمه شده
11/5. دوره ابو بشر، یوحنا، فارابی و یحیی بن عدی