مقدمه
سال‌هاست که مالکیت معنوی و فکری مطرح است. در خیلی از کشورهای دنیا قوانینی تصویب و به اجرا گذاشته شده است. در این کشورها نقض حقوق مالکیت فکری عواقب کیفری دارد اما در کشور ما هنوز قانون خاصی به تصویب نرسیده است و اشخاصی ناقض کپی رایت بوده و از دست آوردهای هنری و علمی دیگران استفاده می‌کنند ولی در حوزه مقالات با توجه به اینکه مقالات را به مجلات خارجی می‌فرستند، آن‌ها تابع قوانین خود هستند و در صورت بروز چنین خلافی عواقبی همچون وارد کردن نام نویسنده در لیست سیاه و یا ریپورت آن‌ها به مجلات دیگر را دارند.
به صورت کلی می‌توان گفت استفاده از مطالب و دستاوردهای علمی ادبی دیگران بدون ذکر رفرنس را سرقت ادبی گویند که می‌تواند عامدانه و یا سهوی باشد. حال رفرنس‌دهی به چند روش انجام می‌شود. می‌تواند به صورت نقل قول باشد، می‌تواند به صورت خلاصه‌نویسی یا بازنویسی باشد و روش‌های مستند دیگری دارد. اگر در هریک از این روش‌ها، حتی اگر به آثار قبلی خودمان به صورت صحیح رفرنس ندهیم، ما دچار سرقت علمی/ادبی شده‌ایم.
سرقت ادبی مستقیم و عامدانه تعریفش ارائه شد. سرقت ادبی غیر مستقیم یا Self-Plagiarism که عرض کردیم استفاده بدون رفرنس از مطالب علمی خودمان و یا رفرنس‌دهی بیش از حد به مقالات قبلی است. نوع دیگر سرقت ادبی با عدم ذکر منابع و مراجع است و حتی استفاده و خرید دستاوردهای علمی از دیگران است که نوعی از سرقت ادبی محسوب می‌شود. به هر حال در هر مقاله میزانی از مشابهت مطالب وجود دارد برای مثال چون رفرنس‌ها را عیناً ذکر می‌کنیم درصدی از مشابهت بوجود می‌آید. بنابراین مجلات معتبر دنیا از 5 درصد و گاهاً مجلات ISI و یا Scopus تا20 درصد مشابهت را مجاز می‌دانند. در داخل کشور برخی مجلات حتی تا 30 درصد مشابهت را هم مجاز می‌دانند و بیش از آن را بایستی رفع کرد.
چگونه میزان مشابهت رساله دکتری را بسنجیم؟
نرم‌افزارهای قوی در این زمینه وجود دارند از جمله نرم‌افزار iThenticate که باید اکانتی خریداری شود و هزینه بالایی دارد اما مؤسساتی هستند که اکانتی از این نرم‌افزار دارند و در ازای دریافت هزینه کم، با استفاده از حساب کاربردی خود در این نرم‌افزار میزان مشابهت سند شما را بررسی می‌کنند. در داخل کشور هم سامانه‌هایی مثل سمیم نور هستند که می‌توانید وارد آن‌ها شده و به ازای هر مقاله میزان مشابهت را مشخص می‌کنند و محقق می‌تواند با بازنویسی یا حذف آن بخش رفع مشابهت کند.
لذا شیوه رفع مشابهت یا بازنویسی آن بخش از متن است و یا حذف آن و یا رفرنس‌دهی البته فرض کنید که در مقاله‌ای یک پاراگراف کپی شده باشد حتی با ذکر منبع نیز درصد مشابهت بالا می‌رود و دچار سرقت ادبی می‌شویم مگر اینکه یک تعریف مشخص و یا فرمولی باشد که نتوان آن را تغییر داد.
نرم‌افزارهای مشابهت‌یاب با استفاده از بانک اطلاعاتی خود که دربرگیرنده تمام مطالبی است که در اینترنت منتشر می‌شود چه در بخش مقالات، وبلاگ‌ها، سایت‌ها و هر مطلبی که در اینترنت پابلیش شود، عمل می‌کنند. توصیه می‌شود که از سیستم‌های مشابهت‌یابی رایگان استفاده نکنید زیرا گاهاً تا 2 صفحه بررسی انجام می‌دهند و آن هم قوی نیست و نمی‌توان بر آن تکیه کرد.
در پایان از دوستان عزیز می‌خواهیم قبل از ارسال مقاله به مجله، خود اقدام به بررسی میزان مشابهت کنید زیرا تمام مجلات قوی قبل از داوری، اقدام به بررسی و مشابهت‌سنجی کرده و در صورت وجود درصد بالای مشابهت، باعث برگشت زدن (Reject) مقاله می‌شود. سعی کنید سند شما حداکثر 15 الی 20 درصد مشابهت داشته باشد.
در پایان با استفاده از لینک زیر می‌توانید مصادیق سرقت ادبی در متون مختلف را بررسی بفرمائید:
نمودار مصادیق سرقت علمی در متون مختلف