انواع روش‌های تحقیق پژوهشی

اولین و اصلی‌ترین گامی که یک محقق برای شروع و انجام یک تحقیق برمی‌دارد، شناخت و انتخاب روش تحقیق مناسب با موضوع تحقیقی است که قصد انجام آن‌را دارد. چنانچه روش تحقیق مناسب برای موضوعی خاص انتخاب نشود، چه بسا نتایج استخراجی از آن تحقیق هم قابل استناد و اعتبار نباشد. بصضی اوقات یک تحقیق را می‌توان با دو یا چند روش متفاوت انجام داد و همه روش‌ها هم به نتیجه می‌رسند ولی فقط یک روش تحقیق برای آن موضوع خاص، روش بهینه است. بعنوان مثال برای تحقیقی که قصد مدل‌سازی دارد روش تحقیقی که به آزمون فرض می‌رسد روش مناسبی نیست.

یا برای تحقیقی که ابزار تحقیق آن مصاحبه است، روش‌های تحقیق کمی روش مناسبی نیستند و بهتر از روش‌های کیفی یا آمیخته استفاده شود. حتی بین دو روش کیفی و آمیخته نیز، روش آمیخته در بسیاری از اوقات، نتایج واقعی‌تر و با خطای کمتری ارائه می‌دهد. روش انجام تحقیق را از ابعاد مختلف به انواع متفاوتی تقسیم می‌کنند. مثلا چنانچه معیار، روش گردآوری داده‌ها باشد می‌توان تحقیقات را به دو روش عمده تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای تقسیم کرد. از لحاظ معیار روش تحلیل نیز تقسیم‌بندی متفاوتی از پژوهش‌ها ارائه می‌شود. پس بنابراین تقسیم‌ بندی‌های مختلف از روش تحقیق، از ابعاد و معیارهای گونانگون امکان پذیر است. در ادامه به مشهورترین و کاربردی‌ترین روش‌های تحقیق اشاره می‌شود. امید است محققین و دانشجویان با مطالعه و درک آگاهی لازم از انواع مختلف روش تحقیق، بتوانند برای انجام تحقیقات خود، مناسب‌ترین روش تحقیق را انتخاب کنند.

معیار‌های تعیین نوع پژوهش

انتخاب نوع پژوهش در فرآیند انجام تحقیق، بسیار تعیین کننده بوده و سایر مراحل کار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نوع پژوهش به طور معمول بر مبنای 5 معیار: زمان، هدف، نتیجه، فرآیند انجام و منطق استدلال تقسیم‌بندی می‌شوند. (کتر طبیبی و همکاران، 1398).

از نظر معیار زمان، انواع تحقیقات به دو بخش تحقیقات طولی و مقطعی تقسیم می‌شوند. تحقیقات طولی نیز به سه دسته تحقیقات : گذشته‌نگر، تحقیقات آینده‌نگر و سری زمانی تقسیم می‌شوند.

نمودار انواع پژوهش از نظر جایگاه زمان :

 

 

از نظر معیار نتایج حاصله، انواع تحقیقات به سه بخش :  تحقیقات کاربردی، بنیادی و توسعه‌ای تقسیم می‌شوند.

 

از نظر معیار هدف، انواع تحقیقات به پنج بخش :  تحقیقات توصیفی، تجربی، پیشگویانه، مطالعه میدانی و اکتشافی تقسیم می شوند.

انواع مختلف تحقیقات توصیفی نیز عبارتند از : مطالعات پیمایشی، مطالعات موردی و مطالعات تطبیقی.

انواع مختلف تحقیقات تجربی نیز عبارتند از : مطالعات مداخله‌ای، مطالعات همبستگی، مطالعات کارآزمایی بالینی، مطالعات شبه تجربی یا مشاهده‌ای.

 مطالعات شبه تجربی یا مشاهده‌ای نیز به دو بخش : تحقیقات هم گروهی و مورد شاهدی تقسیم می‌شوند.0202020202

 

 

از نظر معیار منطق و استدلال، انواع تحقیقات به دو بخش :  تحقیقات استقرایی و قیاسی تقسیم می‌شوند.

 

 

از نظر معیار فرایند اجرایی، انواع تحقیقات به دو بخش :  تحقیقات کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. تحقیقات کیفی نیز به سه دسته تحقیقات پدیده شناسی، قوم نگاری و نظریه داده بنیان تقسیم می‌شوند.

 

 

انواع پژوهش از نظر جایگاه زمان

بر این مبنا پژوهش را از نظر زمانی می‌توان به گرو‌های پژوهش مقطعی و طولی، آینده نگر و گذشته نگر و سری زمانی تقسیم نمود (دکتر طبیبی و همکاران، 1398).

پژوهش مقطعی

ویژگی مهم این نوع پژوهش این است که داده‌های مربوط به نمونه مورد پژوهش تنها بر یک نقطه از زمان متمرکز بوده و در حقیقت شبیه تصویری از یک پدیده است.

این نوع پژوهش برای توصیف ویژگی‌ها نگرش‌ها عقاید، اندیشه و رفتار افراد در یک جامعه در مقطع  معینی از زمان به کار می‌رود، به علاوه به منظور گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع خاص از زمان از طریق نمونه‌گیری از جامعه، انجام می‌شود، این گونه پژوهش به توصیف جامعه بر اساس یک یا چند متغیر می‌پردازد (سرمد، بازرگان، حجازی، 83).

پژوهش طولی^[1]

در این نوع پژوهش داده‌های مربوط به موضوع پژوهش در طول زمان و یا به عبارت دیگر در زمان‌های مختلف گردآوری می‌شود تا تغییرات بر حسب گذشت زمان، بررسی شده و به رابطه این متغیر ها در طول زمان پی برده شود، لذا تمایز جدی آن در با پژوهش مقطعی در بیش از یک بار بودن زمان مشاهده است، در عین حال برای این‌که پژوهشی طولی محسوب شود، حداقل به 3 بار یا بیشتر مشاهده از یک منبع مورد نیاز است. بر این اساس مطالعات «قبل و بعد» به صرف دوبار مشاهده پژوهش طولی طبقه‌بندی نمی‌شوند.

پژوهش آینده‌نگر^[2]

در این پژوهش، مطالعه با انجام یک مداخله (علت) در زمان حال شروع و شناسایی معلول احتمالی در آینده، مورد پیگیری قرار می‌گیرد. از این مطالعه برای شناسایی عوامل موثر در بروز یک پدیده استفاده می‌شود، با وجود اثر بخشی این مطالعات، ولی به دلیل زمان بر بودن و هزینه بالای این قبیل مطالعات در عمل کمتر، مورد استقبال پژوهشگران فردی قرار می‌گیرد، حرکت زمان در این پژوهش بر خلاف پژوهش گذشته نگر است.

پژوهش سری زمانی

در پژوهش‌های سری زمانی معمولا موضوع مورد مطالعه به صورت مکرر مورد مشاهده یا اندازه گیری قرار می‌گیرد، به طور کلی، سری زمانی به دو گروه قابل تقسیم است: طرح سری زمانی بایک گروه که فقط مقایسه قبل و بعد از متغیر تجربی X  برای گروه آزمایشی و مقایسه پیش از اجرای X برای گروه کنترل وجود دارد (هومن، 502).

 

انواع پژوهش از نظر نتایج و پیامد (دکتر طبیبی و همکاران، 1398)

طرح‌های پژوهشی از نظر نتایج حاصله و در برخی از منابع از نظر کاربرد به سه گروه اصلی پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند.

پژوهش‌های بنیادی^[4]

پژوهش بنیادی پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیا پدیده‌ها و روابط بین متغیرها اصول، قوانین و ساخت و یا آزمایش تئوری‌ها و نظریه‌های پرداخته و به توسعه مرز‌های دانش رشته علمی کمک می‌نماید

هدف اساسی این نوع پژوهش‌ها آزمودن نظریه‌ها تبیین روابط بین پدیدها و افزودن به مجموعه دانش موجود در یک زمینه خاص است. این نوع پژوهش فاقد هدف مشخص تجاری بوده و طی آن تلاش می‌شود که دانش و نظریه‌ها به طور عام و خاص، توسعه و گسترش یابد و لزوماً بر کاربرد علمی نتایج تکیه ندارد.

پژوهش‌های بنیادی یا پایه عبارت است از کار تئوری یا تجربی که بیشتر به منظور کسب دانش یا دسترسی اصول ریشه‌ای پدیده‌ها و حقایق قابل کشف انجام گردیده بدون اینکه الزاماً کاربرد خاصی برای آن مورد نظر باشد. در پژوهش‌های پایه‌ای خواص ساختارها و روابط تئوری‌ها و قوانین اثبات، تنظیم و آزمایش می‌گردند.

پژوهش‌های کاربردی^[5]

پژوهش کاربردی تلاشی است برای یافتن پاسخی برای حل یک معضل و مشکل علمی که در دنیای واقعی وجود دارد. این پژوهش از نتایج پژوهش‌های بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها و روش‌ها ابزارها وسایل تولیدات ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی بهره می‌برد. در حوزه‌های مختلف علوم تعاریفی متعدد از این نوع پژوهشبه ارائه شده است:

• پژوهش‌های کاربردی به هر نوع کاوش اصیل به منظور کسب دانش علمی و فنی جدید که برای آن کار ویژه جدیدی در نظر گرفته شود اطلاق می‌گردد
• پژوهش‌های کاربردی پژوهش‌هایی هستند که برای انتظارات علمی و کاربردی خاصی در کوتاه مدت در نظر گرفته می‌شوند.

پژوهش توسعه ‌ای^[6]

پژوهش توسعه‌ای پژوهشی است در اصل به نو آوری در روش‌ها و دستگاه‌ها محصولات یا به اصطلاح بهبود آن‌ها منجر می‌شود.

پژوهش توسعه‌ای هر گونه فعالیت منظم مبتنی بر دانش موجد حاصل از پژوهش‌ها و یا تجارب است که به منظور تولید مواد فرآوردها و سایر ابزار و فرآیندها و روش‌های جدید و بهبود آن‌ها صورت می‌گیرد.

پژوهش توسعه‌ای به مجموعه کارهای نظام‌یافته (نظام مند) اطلاق می‌شود که از دانش کسب شده از پژوهش بنیادی و کاربردی و نیز تجربیات علمی در راستای بهینه سازی تولید مواد، ئعملیات، محصولات، خدمات و نظام‌ها، استفاده می‌کند و موجب اصلاح و بهبود تأسیسات موجود یا محصولات می‌شوند.

مفهوم پژوهش‌های توسعه‌ای تجربی از نظر تئوری و علمی هم به علوم طبیعی مهندسی و علوم فناوری علوم پزشکی و کشاورزی و هم علوم اجتماعی قابل اطلاق است، اما در علوم انسانی معنی چندانی ندارد.

انواع پژوهش از نظر فرآیند اجرا (دکتر طبیبی و همکاران، 1398)

فرآیند اجرای طرح‌های پژوهشی و ماهیت داده‌ها در عمل می‌تواند به دو گروه کمی و کیفی تقسیم می‌شوند. در پژوهش‌های کمی از قبیل نمونه‌گیری تصادفی، حجم نمونه و تعمیم پذیری یافته‌ها استفاده می‌شود و معمولاً داری متغیر و فرضیه است. پژوهش‌های کیفی از دسته پژوهش‌هایی است که در آن‌ها متغیر‌های کیفی مورد بررسی قرار گرفته و یافتن چرایی‌ها و چگونگی رفتارها منجر به تفسیر دانش کمک می‌نمایند. گاهی این دو روش درهم ادغام می‌شوند، به این معنی در انجام یک پژوهش از ویژگی‌های هر دو شیوه قبلی استفاده می‌شود.

پژوهش‌های کمی

پژوهشگران برای حل مسئله مورد توجه خود و در فرآیند پژوهش خویش در روش‌های گوناگونی استفاده می‌نمایند. گوناگونی این روش‌ها به لحاظ زمینه علمی، کیفی در فرآیند گردآوری دادها در پژوهش وجود دارد. در پژوهش‌های کمی گردآوری دادهای علمی به صورت نظام‌مند و معملا تحت شرایطی  که بتوان کنترل قابل ملاحظه‌ای بر متغیر ها اعمال نمود و تحلیل داده‌ها را با استفاده از روش‌های آماری انجام داد صورت می‌پذیرد. در حالی که پژوهش کیفی می‌تواند، به صورت نظام‌مند داده‌های علمی را گردآوری کند ولی حداقل کنترل را بر متغیر ها خواهد داشت.

به طور کلی، ویژگی پژوهش‌های کمی شامل موارد زیر است :

1. بر تعداد نسبتاً معدودی از مفاهیم خواص تمرکز دارد
2. با ایده از پیش پنداشت دوباره این که تا چه حد و چگونه مفاهیم باهم مربوط هستند، شروع می‌شود.
3. دستور العمل‌های ساختار یافته و ابزار رسمی برای گرد آوری داده‌ها به کار برده می‌شود
4. گردآوری داده‌ها تحت شرایط کنترل شده صورت می‌پذیرد
5. گردآوری داده‌ها بر عینیت تکیه دارد
6. تحلیل‌دادهای عددی از طریق شیوه‌های آماری صورت می‌پذیرد (پولیت هنگلر، 21).

پژوهش‌های کیفی

پژوهش‌های کیفی اغلب به پژوهش‌های «هولیستیک» مشهور است (در برگیرنده انسان باهمه پیچیده‌های آن) و طبیعی است (بدون هیچگونه مداخله یا کنترل از جانب پژوهشگر). پژوهش‌های کیفی روش منظمی برای توصیف اجزای شرایط و ویژگی‌هایی درباره پدیده‌های انسانی است که قابل تبدیل به کمیت نیستند. به عبارت دیگر پژوهش کیفی گردآوری تحلیل و تفسیر داده‌های غنی و روایت گونه است که به منظور درک عمیق مفاهیم و پدیده‌هایی که به دلیل وجود عامل انسانی در آن‌ها پیچیدگی زیادی دارند، انجام می شود. این پژوهش‌ها که مبتنی بر فلسفه پدیدار شناختی بوده و در جایگاه طبیعی خود با افراد واقعی (و نه در محیط تجربی) درباره افراد تحت کنترل انجام می‌شود، پژوهش کیفی نامیده می‌شود (خنیفر و زروندی 1389).

تحقیق کیفی را پژوهشگران انسان شناسی و فرهنگی ابداع نمودند و در ادامه با توجه به خطای کم نتایج و انطباق زیاد با واقعیت و همچنین قابلیت تعمیم نتایج از جزء به کل، روش تحقیق کیفی مورد استقبال چشمگیر سایر محققین در رشته‌های مختلف علوم انسانی مانند : علوم اجتماعی، جامعه شناسی، علوم سیاسی و ارتباطات، تاریخ، زبانشناسی، علوم تربیتی، فلسفه و مشاوره نیز قرار گرفت. البته در رشته‌هایی که پرسش نامه محور هستند و گروه‌های آزمون و خطا مطرح هستند یا نیاز به مدل‌سازی یا شبیه‌سازی یا تخمین و پیش‌بینی دارند، معمولا از روش‌های کمی استفاده می‌شود. در واقع می‌توان اینطور نتیجه‌گیری کرد که تحقیقات در رشته‌هایی که به نحوی به رفتار و واکنش‌ها و ارتباطات انسان مربوط می‌شود مانند : تحقیقات در گرایش‌های مختلف تاریخ، فرهنگ، مردم شناسی و ادیان و مذاهب، علوم سیاست، بهترین گزینه‌ها برای روش تحقیق کیفی هستند و بازدهی و کارایی روش تحقیق کیفی در این رشته‌ها بسیار بالاست.

معمولا همه تحقیقات کیفی از سه بخش عمده تشکیل شده‌اند : بخش اول مربوط به داده‌های تحقیق کیفی است که از منابع مختلف و معتبر مانند : مصاحبه، مشاهده، مشارکت بدست می‌آیند. بخش دوم مربوط به روش تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از داده‌های گردآوری شده است که معمولا در تحقیقات کیفی از تکنیک کدگذاری برای تفسیر اطلاعات استفاده می‌شود. انواع مختلف روش تحقیق در روش کیفی بر حسب نحوه چینش و توزیع کدها وجود دارند. بخش سوم و پایانی نیز مربوط به ارائه نتایج و گزارش نتایج تحقیق می‌باشد که می‌تواند بصورت شفاهی و سخنرانی در همایش باشد یا بصورت کتبی در قالب مقاله یا پایان‌‍نامه یا گزارش تحقیقی ارائه گردد.

ارتباط پژوهش‌های کمی وکیفی

پیوندهای موجود بین پژوهش‌های کمی و کیفی و حمایتی که  این دو و شیوه پژوهش از یکدیگر می‌توانند به عمل بیاورند را ارتباط و پیوستگی تحقیقات کمی-کیفی می گویند. فلیک به نقل از بیمن (1992) به یازده مورد از حلقه های اتصال تحقیقات کمی-کیفی بصورت زیر اشاره می‌کند:

1. امکان استفاده از منطق چند بعدی، یعنی یافتن نمونه‌های کیفی در برابر نتایج کمی
2. تأیید پژوهش کیفی به وسیله پژوهش کمی
3. تأیید پژوهش کیفی به وسیله پژوهش کیفی
4. تلفیق این دو روش به منظور ارائه تصویری کلی‌تر از موضوع مورد پژوهش
5. مطالعه ویژگی‌های ساختاری با روش‌های کمی و وجوه فرآیندی با رویکرد‌های کیفی
6. اتکای روش کیفی بر دیدگاه پژوهشگر و تکیه بر دیدگاه‌های افراد مورد بررسی
7. امکان پرورش کیفی از طریق یافته‌های کمی
8. تسهیل تفسیر متغیر‌ها در مجموعه دادهای کمی از طریق یافته‌های کیفی
9. امکان برقراری سطوح خرد و کلان پژوهش
10. شفاف‌سازی مراحل مختلف فرآیند پژوهش ترکیبی کمی و کیفی
11. وجود صورت‌های تلفیقی در پژوهش‌های کیفی در طرح‌های نیمه آزمایشی

تفاوت پژوهش‌های کمی و کیفی

بین پژوهش‌های کمی و کیفی تفاوت‌های زیادی مطرح است، ولی بطور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• پژوهش‌های کمی بخش قابل توجهی از حجم پژوهش‌ها را می‌تواند به خود اختصاص دهد. این نوع پژوهش‌ها بیشتر مفهوم عینی داشته و وابسته به آمار، عدد و رقم است. در حالیکه تحقیقات کیفی غالبا مصاحبه محور هستند و از روش های آماری پیچیده و آزمون فرض و مدل‌سازی و شبیه سازی خبری نیست.
• در پژوهش های کمی برای دستیابی به میزان قابل قبولی از کیفیت و صحت یافته‌ها، حجم نمونه با استفاده از فرمول‌های آماری محاسبه می‌شود ولی در تحقیقات کیفی، تعداد نمونه معمولا تمام شماری است و کلیه افرادی که صلاحیت مصاحبه و اعلام نظر دارند در تحقیق دخالت داده می‌شود و تعداد این افراد خیلی کم است.
• پژوهش‌های کیفی به گردآوری، تحلیل و تفسیر داده‌ها بر اساس مشاهده آنچه در جامعه رخ می‌دهد، می‌پردازد بر خلاف پژوهش‌های کمی که به دنبال سنجش و شمارش چیزها است، در پژوهش‌های کیفی پژوهشگر به دنبال درک معانی، مفاهیم، تشریح ویژگی‌ها نمادها و توصیف پدیده‌هایی است که مشاهده می‌نماید.
• تحقیقات کمی معمولا پرسش نامه محور هستند و یا از آمار دقیق و واقعی مربوط به متغیرهای طی سالهای مختلف استفاده می کنند در حالیکه در تحقیقات کیفی، از داده های ثبت شده خبری نیست.

انواع پژوهش از نظر هدف (The Aim of research)

پژوهش‌ها به طور معمول برای نیل به هدف و به قصد خاصی انجام می‌شوند، گاهی هدف از انجام یک پژوهش تشریح و توصیف یک پدیده است. گاهی به دنبال رد یا پذیرش موجود یک رابطه و یا وجود همبستگی بین دو یا چند متغیر هستیم. برخی از پژوهش‌ها در جستجوی بررسی تأثیر یک مداخله خاص بر روی متغیر هستند. لذا با توجه به هدفی که در یک پژوهش می‌توان تعقیب کرد. نوع پژوهش نیز می‌تواند متفاوت باشد، بر این اساس شاهد طبقه بندی پژوهش به چهار گروه پژوهش یعنی اکتشافی، تبیینی، توصیفی، تحلیلی هستیم (دکتر طبیبی و همکاران، 1398).

انواع پژوهش‌ها از نظر منطق استدلال

یکی دیگر از معیارهای طبقه‌بندی پژوهش‌ها نحوه و منطق استدلال و نتیجه‌گیری است، این که چطور با طرح فرضیه‌هایی و یا تعداد پرسش در انتهای کار استناج و نتیجه معقول برسیم، موضوع بحث منطق استدلال است. طرح پژوهش از نظر منطق و شیوه استدلال، در عمل به دو گروه اصلی پژوهش‌های قیاسی و استقرایی تقسیم گردند (دکتر طبیبی و همکاران، 1398).

استدلال قیاسی

در این شیوه از استدلال پژوهشگر از وجود قوانین، مفروضات، چهاچوب‌ها و گزاره‌ها قبلی کمک می‌گیرد، تا نتیجه یا پیش‌گویی خاصی را مطرح سازد، به عبارت دیگر فرد واقعیت‌های شناخته شده و مسلم را در کنار یک‌دیگر قرار می‌دهد و از قیاس آن واقعیت‌ها به نتیجه جدیدی می‌رسند.

استدلال استقرایی

در این شیوه استدلال پژوهشگر تلاش می‌نماید، نتایجی را که مشاهده و یا تجربه شواهد عینی متعدد در طی یک فرآیند تکاملی کسب نموده است. با پذیرش درجه‌ای از خطا و احتمال با ثابت فرض کردن شرایط پیرامون به سایر پدید‌های مشابه تعمیم دهد. در این روش پژوهشگر از راه مشاهده جزئیات به احکام کلی و اطلاعات جدید می‌رسد.

پژوهش‌های ترکیبی (دکتر طبیبی و همکاران، 1398)

پژوهش‌های ترکیبی نوعی از پژوهش است که از ویژگی پژوهش‌های کمی و کیفی برخوردار است. این که پژوهش کیفی و کمی چگونه باهم ترکیب شوند، حالت‌های مختلفی ممکن است رخ دهد. ترکیب شدن در پژوهش ممکن است صرفاً از نظر زمانی باشد که به آن پژوهش ترکیبی هم زمان می‌گویند. که در این فرآیند پژوهش کمی و کیفی هم زمان طراحی و اجرا می‌شوند. حالت دوم موقعی اتفاق می‌افتد که پژوهشی از نوع کمی و کیفی پس از خاتمه پژوهش اول طراحی و اجرا گردد که به آن پژوهش ترکیبی متوالی اطلاق می‌شود. برای طبقه‌بندی کراسول از جامعیت بیش‌تری برخوارد است.

پژوهش هم زمان_ هم سو سازی

در این نوع پژوهش ترکیبی، هر دو روش کمی و کیفی به صورت هم زمان طراحی و اجرا می‌شوند و هیچ رجحان و برتری بین دو روش وجود ندارد. به این ترتیب که فرآیندی گردآوری و تحلیل داده‌ها در هریک از این دو روش به طور هم‌زمان اما جداگانه و مستقل  صورت گرفته و سپس نتایج و تحلیل‌های کمی و کیفی بایک دیگر مقایسه و ترکیب می‌شوند.

پژوهش هم زمان_ تو در تو

در این شیوه هر دو روش کمی و کیفی به طور هم زمان طراحی و اجرا می‌شوند، سپس طرح کمی در درون طرح کیفی یا بر عکس طرح کیفی در درون طرح کمی قرار می‌گیرد، و یافته‌های این دو ترکیب کمی و کیفی به طور جداگانه مورد تحلیل و استناج قرار می‌گیرند.

پژوهش هم زمان_ تغییر پذیر

در این پژوهش دو روش کمی و کیفی به طور هم زمان طراحی و اجرا می‌شوند، در حقیقت دو مرحله مستقل گردآوری داده‌ها وجود دارد. سپس یافته ها و نتایج هر دو روش با یک دیگر ترکیب می‌شود، در این شیوه ارجحیتی بین دو روش کمی و کیفی وجود نداشته و می‌توان به هر یک از روش‌های تقدم قائل شد.

پژوهش متوالی_ تبیینی

در مرحله اول این شیوه داده‌های کمی گردآوری و تحلیل می‌شوند. در نهایت هر دو تحلیل کمی و کیفی یکجا مورد تفسیر قرار می‌گیرند.

پژوهش متوالی_اکتشافی

در این طرح ابتدا داده‌های کیفی گردآوری و تحلیل می‌شوند، سپس در مرحله دوم داده‌های کمی گردآوری می‌شوند، در نهایت نیز هر دو تحلیل کیفی و کمی یگجا مورد تفسیر قرار می‌گیرند.

پژوهش متوالی_تغییرپذیر

در این طرح می‌توان ابتدا داده‌های کیفی را گرد آوری یا تحلیل کرد و سپس به گردآوری و تحلیل داده‌های کمی پرداخت، و یا بر عکس این طرح در بر گیرنده عناصر هر دو طرح متوالی تبیینی و متوالی اکتشافی است.

پژوهش اکتشافی (Exploratory Research)

زمانی از مطالعه اکتشافی استفاده می‌شود، که در باره وضع موجود که در باره وضع موجود یک پدیده اطلاعات چندانی وجود ندارد، یا اینکه درباره چگونگی حل مسائلی که در گذشته پدید آمده‌اند، و با وضیعیت موجود، شباهت دارند، اطلاعاتی در دسترس نیس، در این‌گونه، موارد باید بررسی گسترده‌ای برای آشنایی با پدید‌های مربوط با وضعیت مورد نظر صورت گیرد، تا بتوان مدلی را پدید آورد و برای تکمیل مطالعه، طرح منسجمی پیاده کرد، این‌گونه پژوهش‌ها درصد پاسخ به «چرایی‌ها» «درک» یا «توضیح» یک پدیده در اجتماع است.

پژوهش تحلیلی (Analytical Research)

زمانی که پژوهش به صورت رسمی، با هدف آزمودن فرضیه‌ایی طراحی شده باشد، در آن صورت به صورت مطالعه تحلیلی طبقه‌بندی می‌شوند، ارزش این نوع مطالعات بسیار بالاست، دلیل آن این است که پژوهشگر در این نوع مطالعه درصد تأیید و یا رد ادعا است.

پژوهش توصیفی (Descriptive Research)

این پژوهش حاصل توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات یک پدیده یک موضوع است، پژوهش منحصراً در پی کشف و توضیح روابط، همبستگی و احتمالاً آزمون فرض‌ها و پیش‌بینی رویداد‌ها نیست بلکه بیشتر در صدد توصیف موقعیت‌ها است، هدف هر مطالعه توصیفی، تشریح جنبه‌هایی از پدیده مورد نظر پژوهشگر و با دیدگاهی فردی سازمانی، صنعتی و نظایر آن است.

پژوهش تبیینی (predictive research)

پژوهش تبیینی شرایط وقوع یک پدیده خاص را تشریح می‌کند، این پژوهش‌ها در صدد شفاف‌سازی روابط بین متغیر‌ها بوده تدوین آزمون و فرضیه در این پژوهش مورد تأکید بوده و به دنبال رابطه علت و معلولی، در مداخله است.

انواع روش تحقیق

تحقيق فرايندي است برنامه‌ريزي شده، هوشيارانه، نظام مند (systematic ) و قابل اعتماد براي يافتن حقايق يا فهم عميق مسايل.

الگوی سیستماتیک انجام پژوهش علمی

پژوهش علمی یک فرایند است که شامل مجموعه‌ای از مراحل و اقداماتی است که از پیوستگی  و ارتباط سیستماتیک برخوردار است یعنی روابط طولی و عرضی آن تنظیم شده است و دارای یک نقطه آغاز و یک نقطه پایان می‌باشد. به عبارتی هر مرحله‌ای و اقدامی جایگاه خود را دارد و پیش نیازها و پس نیازها و کارها در آن مشخص است و نمی‌توان آن‌ها را جابجا کرد. در این راستا، الگوی اجرای پژوهش علمی به شرح زیر است:

1. نقطه شروع فرایند پژوهش علمی مساله یا مجهول (P) است. در این مرحله مجهول به لحاظ بسیط بودن، چند بعدی بودن و ... تحلیلی می‌شود. اگر مجهول چند وجهی یا چندبعدی باشد بصورت سیستماتیک و متناظر با وجوه یا ابعاد آن تجزیه می‌شود.
2. تجزیه مجهول یا سوال اصلی پژوهش به سوالات فرعی یا ویژه و متناظر با وجوه یا ابعاد مجهول ^[7](Q).
3. تدوین فرضیه ها ^[8](H) متناظر با هر سوال فرعی یا ویژه. فرضیه پاسخ منطقی، حدسی و قریب به یقین به هر یک از سوالات فرعی است که باید ویژگی‌های سازگاری، گمانه‌ای و نزدیک به واقعیت را داشته باشد.
4. تحلیل فرضیه‌ئ تعیین متغیرهایی که در چارچوب محتوایی آن باید اندازه‌گیری شده و اطلاعات و داده در مورد آن جمع آوری شود ^[9](V).
5. تعریف سنجنده‌ها (مقیاس، گویه) بر پایه متغیرهای مورد اندازه‌گیری و طراحی ابزار گردآوری اطلاعات.
6. گردآوری اطلاعات و داده‌ها
7. فشرده‌سازی و طبقه‌بندی اطلاعات و داده‌ها در راستای نیاز فرضیه‌ها به ارزیابی.
8. تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات ^[10](A)
9. آزمون فرضیه و تولید گزاره خاص ^[11](S)
10. نتیجه‌گیری یا تهیه پاسخ برای مساله پژوهش یا مجهول اولیه ^[12](C) برپایه خروجی پژوهش.
11. تعمیم دهی نتیجه برای تولید گزاره کلی و نظری ^[13](G)

انواع تحقیقات علمی

تحقیقات علمی بر اساس دو مبنا یعنی هدف و نیز ماهیت و روش تقسیم بندی می‌شود.

تحقیقات علمی براساس هدف

براساس هدف تخقیقات علمی را می‌توان به دو گروه بنیادی و کاربردی تقسیم کرد.

تحقیقات بنیادی. این تحقیقات که گاه  تحقیقات مبنایی یا پایه‌ای خوانده می‌شود، در جستجوی کشف حقایق و واقعیت‌ها و شناخت پدیده‌ها و اشیاء و روابط بین آن‌ها در جهان بوده، که مرزهای دانش عمی بشر را توسعه می‌دهند.

تحقیقات کابردی. این تحقیقات با استفاده از زمینه و و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی‌های بشر و بهبود و بهینه‌سازی ابزارها، اشیاء و الگوها در جهت توسعه رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تحقیقات کاربردی را می‌توان به دو دسته تحقیقات توسعه‌ای و تحقیقات عملی تقسیم‌بندی کرد.

تحقیقات علمی براساس ماهیت و روش

براساس ماهیت و روش، تحقیقات علمی را می‌توان به پنج گروه تقسیم کرد که عبارتند از: تحقیقات تاریخی، توصیفی، همبستگی، علی و تجربی (آزمایش).

تحقیقات تاریخی. تحقیق تاریخی با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام می‌شود تا از این طریق بتوان ویژگی‌های عمومی و مشترک پدیده‌ها و حوادث تاریخی و دلایل بروز آن‌ها را تبیین کرد.

تحقیقات توصیفی. در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چیستی و چگونه بودن موضوع است و می‌خواهد بداند ماهیت پدیده، متغیر، شیئ یا مطلب چیست و چگونه است. به عبارت دیگر، این تحقیق وضع موجود را بررسی می‌کند و به توصیف منظم و نظام دار وضعیت فعلی آن می‌پردازد و ویژگی‌ها و صفات، ماهیت، فراین‌ها و روندهای آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بین متغیرها را بررسی می‌نماید.

تحقیقات همبستگی یا همخوانی. این تحقیقات برای کسب اطلاعات از وجود رابطه بین متغیرها انجام می‌پذیرد، ولی در آنها الزاماً کشف رابطه علی و معلولی مورد نظر نیست. در تحقیق همبستگی بر کشف وجود رابطه بین دو گروه از اطلاعات تاکید می شود، اینها اطلاعاتی است که در خصوص دو یا چند متغیر در یک جامعه تهیه شده است.

تحقیقات علی (پس رویدادی). در این گونه تحقیقات کشف علت‌ها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است، بنابراین، پس از آنکه واقعه‌ای روی داد، تحقیق درباره آن شروع می‌شود. در اینجا، محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته، اساسا حضور ندارد و آن‌ها را نمی‌شناسد، بلکه تحقیق علی را انجام می‌دهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است، شناسایی کند.

تحقیقات تجربی (آزمایشی). در نگاه اول چنین بنظر می‌رسد که این نوع تحقیقات به علوم تجربی و طبیعی اختصاص دارد و در حوزه علوم انسانی مطرح نیست، زیرا این تحقیقات براساس وجه مشخصه اصلی خود یعنی کنترل متغیرها و مشاهده پدیده و سنجش رابطه علت و معلولی بین متغیرها و حضور فعال محقق در صحنه آزمایش شناخته می‌شوند. اگرچه بخش عمده تحقیقات علوم تجربی و طبیعی در آزمایشگاه‌ها و با کنترل دقیق متغیرها انجام می‌پذیرد، این‌گونه تحقیقات منحصراً در حوزه علوم تجربی و طبیعی انجام نمی‌شود، بلکه در سایر حوزه‌ها نیز از آن استفاده می‌شود. بدین لحاظ، تحقیقات تجربی و آزمایشگاهی در حوزه علوم انسانی بویژه روانشناسی، تعلیم و تربیت، جامعه شناسی، جغرافیای انسانی، مدیریت، تربیت بدنی، اقتصاد و مانند آن کاربرد دارد. اما تفاوتی که تحقیقات تجربی و در حوزه علوم طبیعی و تجربی با تحقیقات علوم انسانی دارد، این است که دقت و کنترل محقق در حوزه علوم طبیعی بر محیط آزمایشگاه و انتخاب متغیر و کنترل آنها همراه با نظارت بر فرایند آزمایش موثرتر از تحقیقات تجربی در حوزه علوم انسانی است.