مبحث مشروطی در مقطع دکتری، به دلیل سطح بالای انتظارات آموزشی و پژوهشی، از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است.
شرایط اخذ مجوز دفاع برای دانشجویان مشروطی در دانشگاه‌های کشور، از جمله دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های زیر نظر وزارت علوم، تابع آیین‌نامه‌های آموزشی و پژوهشی خاصی است.
به طور کلی، دانشجوی دکتری در صورت داشتن میانگین کل پایین‌تر از حد نصاب (معمولاً ۱۶ از ۲۰) در پایان مرحله آموزشی (گذراندن دروس)، مشروط محسوب می‌شود.
در چنین شرایطی، اخذ مجوز دفاع از رساله دکتری با چالش‌هایی همراه است و نیازمند رعایت قوانین و مقررات خاصی است.
شرایط اخذ مجوز دفاع برای دانشجویان مشروطی در دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه آزاد اسلامی برای دانشجویان دکتری که میانگین کل آن‌ها در پایان مرحله آموزشی به حد نصاب (۱۶) نرسیده باشد، تسهیلاتی در نظر می‌گیرد، اما این تسهیلات محدود و مشروط هستند:
فرصت ترمیم معدل:
یک نیمسال ارفاقی: اگر میانگین کل دانشجو در پایان مرحله آموزشی کمتر از ۱۶ باشد، دانشجو فقط در یک نیمسال تحصیلی (علاوه بر سقف واحدهای درسی دوره) با نظر استاد راهنما و گروه مربوطه، مجاز به انتخاب دروسی (ترجیحاً از دروس گذرانده شده با نمره کمتر از ۱۶) برای ترمیم میانگین کل خود است.
کسب میانگین ۱۶: دانشجو باید با موفقیت این دروس را بگذراند و میانگین کل خود را به حداقل ۱۶ برساند تا از وضعیت مشروطی خارج شود.
عدم کسب میانگین: در غیر این صورت، دانشجو از ادامه تحصیل محروم می‌شود و امکان دفاع نخواهد داشت.
محدودیت تعداد واحد در نیمسال مشروطی:
دانشجویی که به صورت مشروط نام‌نویسی می‌کند، به جز در آخرین نیمسال تحصیلی، حق انتخاب بیش از ۱۴ واحد درسی را ندارد.
محدودیت‌های مربوط به سنوات تحصیلی:
مدت مجاز تحصیل در دوره دکتری تخصصی دانشگاه آزاد حداقل ۶ و حداکثر ۸ نیمسال تحصیلی (۴ سال) است.
تمدید سنوات: مدت مجاز تحصیل می‌تواند تا حداکثر دو نیمسال تحصیلی (با تایید دانشگاه و پرداخت شهریه تمدید سنوات) افزایش یابد. دانشجویی که در سنوات مجاز تحصیلی و تمدیدهای آن نتواند از رساله خود با درجه قبولی دفاع کند، فقط گواهی گذراندن واحدهای درسی را دریافت می‌کند و فارغ‌التحصیل نمی‌شود.
معدل کل ملاک فارغ‌التحصیلی: ملاک دانش‌آموختگی مقطع دکتری، گذراندن تمامی واحدها، داشتن میانگین کل حداقل ۱۶ و موفقیت در دفاع از رساله است. بنابراین، حتی اگر دانشجو تمام مراحل پژوهشی و مقاله را انجام داده باشد، بدون داشتن میانگین کل ۱۶، نمی‌تواند فارغ‌التحصیل شود و مدرک دریافت کند.
اهمیت پیش‌دفاع و دستاوردهای علمی:
جدا از موضوع مشروطی، کسب کفایت دستاوردهای علمی در جلسه پیش‌دفاع متمرکز و ارائه مقالات مستخرج از رساله (طبق بخشنامه‌های اخیر و بسته به شیوه دفاع سنتی یا پایش آزاد) برای تمامی دانشجویان دکتری، پیش‌شرط اخذ مجوز دفاع نهایی است. مشروطی در دروس، مانعی برای شرکت در پیش‌دفاع و دفاع اصلی نیست، مشروط بر اینکه دانشجو بتواند معدل خود را به حد نصاب برساند.
شرایط اخذ مجوز دفاع برای دانشجویان مشروطی در دانشگاه‌های دولتی (زیر نظر وزارت علوم)
آیین‌نامه‌های وزارت علوم نیز در خصوص مشروطی دانشجویان دکتری، سخت‌گیری‌هایی مشابه دانشگاه آزاد دارد.
حداقل میانگین کل:
همانند دانشگاه آزاد، حداقل میانگین کل برای گذراندن دوره آموزشی دکتری معمولاً ۱۶ است.فرصت ترمیم معدل:
دانشجویی که میانگین کلش در پایان مرحله آموزشی کمتر از ۱۶ باشد، معمولاً یک یا نهایتاً دو نیمسال فرصت دارد تا با اخذ دروس جبرانی یا تکرار دروس، میانگین خود را به حد نصاب برساند.
این فرصت‌ها معمولاً با پرداخت شهریه اضافی برای دروس یا تمدید سنوات همراه هستند.
کمیسیون موارد خاص:
در برخی شرایط خاص و با دلایل موجه (مثل بیماری، مشکلات خانوادگی و...)، دانشجو می‌تواند از طریق کمیسیون موارد خاص دانشگاه درخواست تمدید سنوات یا فرصت جبران مشروطی را داشته باشد. تصمیم‌گیری در این موارد بر عهده کمیسیون است و قطعی نیست.
اخراج آموزشی:
اگر دانشجو نتواند میانگین کل خود را به حد نصاب برساند و یا سنوات تحصیلی مجازش (حداکثر ۸ نیمسال با احتساب تمدیدها) به پایان برسد، مشمول اخراج آموزشی خواهد شد. در این صورت، دانشجو نمی‌تواند از رساله خود دفاع کند و مدرک دکتری را دریافت نخواهد کرد.
نکات مهم برای دانشجویان مشروطی
سرعت عمل در ترمیم معدل: به محض اطلاع از وضعیت مشروطی، با مشورت با گروه آموزشی و استاد راهنما، برای ترمیم معدل در اولین فرصت اقدام کنید.
اولویت‌بندی دروس: در انتخاب دروس جبرانی یا تکرار، دروس دارای ضریب بالا یا تعداد واحد بیشتر را در اولویت قرار دهید تا تأثیر بیشتری بر میانگین کل شما داشته باشند.
رعایت سنوات تحصیلی: توجه داشته باشید که زمان برای دانشجویان دکتری بسیار محدود است. مشروطی می‌تواند منجر به از دست رفتن نیمسال‌های ارزشمند و در نهایت اتمام سنوات تحصیلی و محرومیت از دفاع شود.
مشورت با مسئولین دانشگاه: برای کسب اطلاعات دقیق و به‌روز از آیین‌نامه‌های خاص دانشگاه خودتان، حتماً به اداره تحصیلات تکمیلی دانشکده یا دانشگاه مراجعه کنید.
به طور خلاصه، در مقطع دکتری، داشتن میانگین کل ۱۶ به بالا، یک شرط اساسی برای فارغ‌التحصیلی و اخذ مجوز دفاع است. در صورت مشروطی، دانشگاه فرصت‌هایی برای جبران در نظر می‌گیرد، اما استفاده از این فرصت‌ها و موفقیت در ترمیم معدل، بر عهده دانشجو است.