در مقطع دکتری تخصصی (Ph.D)، نمره جلسه دفاع از رساله یکی از مهم‌ترین ارزیابی‌های نهایی دوره تحصیل است. این نمره نشان‌دهنده میزان کیفیت علمی رساله، تسلط دانشجو بر موضوع پژوهش، و توانایی ارائه و پاسخ به سؤالات در جلسه دفاع است و چون واحد رساله معمولاً 6 واحد است، نمره دفاع تاثیر بسزایی هم در معدل دوره تحصیلی دارد.
در اغلب دانشگاه‌های کشور (اعم از دانشگاه‌های دولتی، پیام نور، آزاد و غیرانتفاعی) محاسبه نمره دفاع به شکل زیر انجام می‌شود:
سقف نمره نهایی دفاع
- نمره نهایی دفاع معمولاً از 20 نمره محاسبه می‌شود. در برخی دانشگاه‌ها نمره دفاع بخشی از نمره نهایی رساله (مثلاً از مجموع 18 یا 20 نمره) است و مابقی مربوط به ارزیابی متن رساله یا کیفیت چاپ مقاله مستخرج از آن می‌باشد.
ارزیابان جلسه دفاع شامل چه کسانی هستند؟
- استاد(ان) راهنما
- استاد(ان) مشاور (در صورت شرکت فعال در ارزیابی)
- داور داخلی (عضو هیئت‌علمی داخل گروه)
- داور خارجی (عضو هیئت‌علمی از دانشگاه دیگر یا واحد دیگر)
- نماینده تحصیلات تکمیلی (معمولاً نمره نمی‌دهد، فقط ناظر است)
معیارهای مهم در ارزیابی داوران و نمره دفاع دکتری
هر داور معمولاً با استفاده از فرم ارزیابی استاندارد، به بخش‌های مختلف رساله و دفاع نمره می‌دهد. بخش‌های مورد ارزیابی معمولاً شامل موارد زیر است:
- کیفیت علمی رساله (اصالت، نوآوری، روش تحقیق)
- تسلط و اشراف دانشجو بر موضوع تحقیق
- توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات در جلسه دفاع
- کیفیت نگارش، منابع، ساختار و ارائه
- استخراج دستاوردهای مهم و علمی از رساله مانند داشتن اکسپت مقاله مستخراج از رساله، یا ثبت اختراع مربوط به موضوع رساله
محاسبه نمره نهایی:
- هر داور نمره‌ای از 20 به دانشجو اختصاص می‌دهد.
- نمره نهایی با میانگین‌گیری از نمرات تمام ارزیابان محاسبه می‌شود.
- در برخی دانشگاه‌ها، نمره استاد راهنما ضریب بیشتری دارد (مثلاً 1.5 یا 2 برابر).
حدنصاب قبولی در دفاع دکتری
- در اکثر دانشگاه‌ها، دانشجو باید حداقل نمره 14 از 20 برای دفاع کسب کند تا در دفاع قبول شود.
- در صورت کسب نمره کمتر از 14، باید پس از انجام اصلاحات مورد نظر داوران، دوباره در جلسه دفاع شرکت کند.
شایان ذکر است که نمره دفاع فقط بخشی از فرآیند ارزشیابی کل پایان‌نامه است؛ نمرات دیگر شامل ارزشیابی مقاله مستخرج، کیفیت نگارش رساله و تأیید نهایی شورای تحصیلات تکمیلی نیز اهمیت دارد. دانشجو حق دارد در صورت مشاهده مغایرت یا اشتباه، نسبت به نمره دفاع اعتراض کتبی ارائه دهد.