معرفی رشته اقتصاد یا علوم اقتصادی

معرفی رشته اقتصاد یا علوم اقتصادی

علوم اقتصادی به مطالعه عرضه، تقاضا، تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات می‌پردازد. معنی لغوی اقتصاد از واژه لاتین (economy) برگرفته از واژه οἰκονομία در زبان یونان باستان است که خود ترکیب دو واژه و به معنای "قانون" و "خانواده" و در مجموع به معنی "قواعد خانه" است. رشته اقتصاد، یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین رشته‌های علوم انسانی است. توسعه و پیشرفت اقتصادی کشورها، تا حد زیادی به منابع و سرمایه انسانی آن کشور بستگی دارد که فارغ التحصیلان رشته اقتصاد در دانشگاه‌ها، بخش عمده‌ای از نیرو و سرمایه انسانی آشنا با علم اقتصاد را تشکیل می‌دهد.بخصوص برای کشور ما که یک کشور اسلامی است و اقتصاد و بانک و بیمه و نهادهای اقتصادی مالی بر اساس اقتصاد اسلامی اداره و اجرا می‌شوند، لذا علم اقتصاد و شخصی سازی این علم بر اساس آموزه‌های اسلامی در کشور، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

پیشرفت و توسعه اقتصادی در کشورها، تا حد زیادی به نیروی انسانی زبده و مدیریت دقیق و صحیح مربوط می‌شود. حتی می‌توان گفت در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی؛ تاثیر و کارایی دانشمندان و اساتید علوم مختلف و بخصوص علوم کاربردی نظیر اقتصاد، بسیار بیشتر از منابع و دارایی‌ها و سرمایه‌های طبیعی و فیزیکی است. بسیاری از کشورهای توسعه یافته اروپایی، بجای معادن مختلف و مخازن غنی از نفت و گاز، دانشگاه‌های قدیمی و قوی و اساتید و دانشجویان نخبه دارند. رشته اقتصاد از قدیمی‌ترین رشته‌های دانشگاهی در جهان است. این علم ابتدا با گرایش اقتصاد محض یا اقتصاد نظری در دانشگاه‌ها تدریس شد و بعد از آن، گرایش‌های کاربردی اقتصاد بوجود آمدند. نظریه‌های پایه ای اقتصاد در قالب دو گروه اصلی اقتصاد کلاسیک و اقتصاد کینز مطرح شد.

علم اقتصاد در هر شاخه‌ای از علوم دیگر می‌تواند گرایشی ارائه دهد. بعنوان مثال کاربرد علم اقتصاد در صنعت، گرایش اقتصاد صنعتی را بوجود آورده است. یا مطالعه اقتصاد در کشاورزی، شاخه اقتصاد کشاورزی را بوجود آورده است. اقتصاد سلامت، مربوط به اجرای متد و تئوری‌های اقتصادی در بخش بهداشت و سلامت است و اقتصاد سیاسی مربوط به مطالعه مدل‌ها و کاربرد اقتصاد در بخش سیاست کشور است.

به تعداد بخش‌های فعال در هر کشور، می‌توان گرایش اقتصادی داشت، بخصوص در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری که علوم، تخصصی‌تر می‌شود، می‌توان شاخه‌های مختلف اقتصاد را در ارائه داد. در حال حاضر در دانشگاه‌های کشور، 11 گرایش در مقطع کارشناسی ارشد و 3 گرایش در مقطع دکتری دارد : گرایش‌های کارشناسی ارشد اقتصاد عبارتند از :  علوم اقتصادی، توسعه اقتصادی وبرنامه‌ریزی، اقتصاد انرژی، اقتصاد محیط زیست، اقتصاد و تجارت الکترونیک، برنامه‌ریزی سیستم‌های اقتصادی، اقتصاد نفت و گاز، اقتصاد اسلامی، بانکداری اسلامی، اقتصاد هنر و اقتصاد شهری.

همچنین گرایش‌های دکتری اقتصاد عبارتند از :  علوم اقتصادی، اقتصاد سلامت، اقتصاد نفت و گاز

در دانشگاه‌های جهان، اقتصاد گرایش‌های بیشتری دارد که برخی از مهم‌ترین گرایش‌ها و شاخه‌های رشته اقتصاد عبارتند از : اقتصاد رسانه، اقتصاد رفتاری، حقوق اقتصادی، اقتصاد انرژی، اقتصاد نظری، اقتصاد بورس و بازار سرمایه، اقتصاد حمل و نقل، اقتصاد سیاسی، اقتصاد بین‌الملل، اقتصاد رفاه، مالیه، اقتصاد کشاورزی، اقتصاد صنعتی، اقتصاد عمومی، اقتصاد منابع طبیعی، قتصاد محیط زیست، اقتصادسنجی، اقتصاد انرژی، فلسفه اقتصادی، اقتصاد توسعه، اقتصاد شهری، اقتصاد منطقه‌ای، اقتصاد بخش عمومی، اقتصاد مهندسی، اقتصاد مدیریت، اقتصاد منابع پایان پذیر، اقتصاد منابع تجدید پذیر، اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، برنامه‌ریزی اقتصادی، اقتصاد ریاضی، اقتصاد مقاومتی، اقتصاد نظری، تاریخ عقاید اقتصادی، نظامهای اقتصادی، فلسفه اقتصاد، اقتصاد آموزش و پرورش، اقتصاد سلامت، اقتصاد ورزش، بودجه ریزی، اقتصاد جمعیت، اقتصاد جنگل، جغرافیای اقتصادی، امنیت اقتصادی، اقتصاد تولید، اقتصاد بیمه.

علم اقتصاد ابتدا با اقتصاد محض، پایه گذاری شد. تئوری ها و مدلهای اقتصادی در اقتصاد محض، در قالب مکاتب مختلف اقتصادی ارائه گردید. برخی از مشهورترین مکاتب اقتصادی عبارتند از : مکتب اخلاق گرایی اقتصادی یا مکتب فلسفه مدرسی، مکتب سوداگری یا مرکانتیلیسم، مکتب اصالت طبیعت یا فیزیوکراسی، مکتب اقتصادی کلاسیک یا سنت‌گرایی اقتصادی، مکتب نهادگرایی، مکتب تاریخی قدیم، مکتب سوسیالیسم تخیلی، مکتب سوسیالیسم علمی، مکتب سوسیالیسم رقابتی، مکتب سوسیالیسم اقتصادی، مکتب نئو کلاسیسم یا مارژینالیسم یا نهایی گرایی، مکتب کینز، مکتب نئو لیبرالیسم، مکتب نیو کینزیسم، مکتب شیکاگو (جامعه‌شناسی)، مکتب مانیتاریسم یا پول محوری، مکتب کلاسیک‌های جدید، مکتب کینز گرایان جدید، مکتب ساختارگرایان، مکتب اتریش، مکتب طرفداران طرف عرضه، مکتب دورهای تجاری حقیقی، مکتب نظریات اقتصادی حکیمان یونان باستان.

در شاخه‌های مختلف رشته اقتصاد در مقطع کارشناسی یا لیسانس، دانشجویان با مبانی علم اقتصاد و تئوریهای مهم اقتصادی و مکاتب اقتصادی و اقتصاد خرد و کلان و ارتباط ریاضی با اقتصاد آشنا می‌شوند. در مقطع کارشناسی ارشد یا فوق لیسانس رشته اقتصاد، دانشجویان در گرایش‌های مختلف، بطور تخصصی‌تر و کاربردی‌تر آموزش می‌بینند و کاربرد مدل‌های کاربردی اقتصاد مانند : مدل اقتصادسنجی، ارزیابی اقتصادی، مالی طرح‌ها برای مدل‌سازی، پیش بینی، تحلیل رفتار، تخمین نتایج استفاده می‌کنند. مدل‌های اقتصادسنجی کاربرد زیادی در گرایش‌های مختلف اقتصادی دارد و توسط آن می‌توان ارتباط متغیرهای مختلف را با همدیگر مشخص نمود، پیش بینی‌های مختلف را انجام داد و مدل تحلیل رفتار متغیرهای مختلف را برازش نمود. در مقطع دکتری، دانشجویان سعی می‌کنند در رساله خود مدلی منحصربفرد ارائه کنند و بر خلاف پایان نامه‌های کارشناسی ارشد که معمولا از مدل‌های طراحی شده قبلی استفاده می‌شود و آن مدل طراحی شده در یک مکان، نهاد یا سری زمانی خاص برازش داده و نتایج حاصله ارائه می‌شود، در رساله‌های دکترای رشته اقتصاد، دانشجویان بهتر است مدل‌سازی کنند و نوآوری مشهودی ارائه کنند.

استفاده از نرم افزارها در تحقیقات و پروژه‌های پایانی رشته اقتصاد، معمول است. با توجه به اینکه اقتصادسنجی و تحلیل رگرسیون و سری زمانی و پانل دیتا، از مهمترین تحلیلهای آماری در رشته اقتصاد است،

مهم‌ترین و کاربردی‌ترین نرم افزارهای رشته اقتصاد عبارتند از :

نرم افزار Eviews : کاربردی‌ترین نرم افزار اقتصادی است که مناسب برای محاسبات اقتصادسنجی است. تحلیل‌های سری زمانی، پیش بینی برای مدل‌های اتو رگرسیونی، رگرسیون برداری، داده‌های مقطعی، پانلی، همزمان، ناهمسان واریانس و تصحیح خطا در حالتهای برازش پنجره ای و کدنویسی، با این نرم افزار قابل انجام است.

نرم افزار matlab : نرم افزار ریاضی، اقتصادی و پرکاربرد با قابلیت کدنویسی است که با ابزارهای گوناگون برای تحلیل‌های پیش بینی، مدل‌سازی، بهینه‌سازی، شبیه‌سازی با مدل‌های مختلف شبکه عصبی، الگوریتم ژنتیک، مدل‌های ابتکاری و فرا ابتکاری دیگر استفاده می‌شود. در رشته اقتصاد از نرم افزار متلب برای مدل‌های اقتصادسنجی غیر خطی و تعادل عمومی پویای تصادفی استفاده می‌شود. تقریبا هر مدلی را می‌توان با کدنویسی صحیح با این نرم افزار برازش نمود و با مقایسه میزان خطا در مدل‌های مختلف، مدل بهینه را ارائه نمود.

نرم افزار Gauss  : نرم افزار دیگری که کد محور بوده و قابلیت‌هایی شبیه با نرم افزار متلب دارد و برای رشته اقتصاد، جهت تحلیل‌های سری زمانی و داده‌های مقطعی و پنلی مناسب است.

نرم افزار stata  : این نرم افزار یکی از کاربردی‌ترین نرم افزاری آماری، ریاضی و اقتصادی است که برای تحلیل‌های آماری و رگرسیونی مناسب است.

نرم افزار OXMETRICS : این نرم افزار نسبتا جدید، برای مدل‌های پیشرفته اقتصادسنجی نظیر گارچ، استفاده می‌شود و بصورت متنی و گرافیکی قابل استفاده است.دقت بالای محاسبات در این نرم افزار، تفاوت آن با دیگر نرم افزارهای مشابه اقتصادسنجی است.

نرم افزار MICROFIT : ابن نرم افزار بصورت تخصصی برای محاسبات الگوی تصحیح خطای برداری (ARDL) در اقتصادسنجی طراحی شده است.

نرم افزار Excel : نرم افزار شناخته شده و کاربردی که در سطوح و مقاطع مختلف کاربرد دارد و بسیار منعطف است و کلیه محاسبات مالی، حسابداری، اقتصادی و ریاضی با آن قابل انجام است و از سطوح مبتدی تا فوق پیشرفته تحلیل داده‌ها را پوشش می‌دهد.

نرم افزار Comfar : این نرم افزار برای محاسبات اقتصاد مهندسی و ارزیابی مالی و اقتصادی طرح‌ها و بررسی توجیه اقتصادی یا عدم توجیه اقتصادی از طریق محاسبه نسبت‌های مهم مالی، اقتصادی، طراحی شده است.

‌ نرم افزار گمز GAMS : نرم افزار گمز که مخفف سیستم مدل‌سازی جبری عمومی است، نرم افزار پیشرفته‌ای برای انجام محاسبات ریاضی و مدل‌ها با متغیرهای زیاد، بهینه سازی و وجود چندین سطح هدف، معیار، شروط، اهداف و محدودیت‌هاست. بسیاری از محاسبات اقتصادی را می‌توان با این نرم افزار انجام داد.

نرم افزار R : R یک زبان برنامه نویسی است و این نرم افزار که اوپن سورس یا متن باز هست برای آزمون فروض کلاسیک اقتصادسنجی، برازش مدلهای مختلف خطی و غیر خطی و تکنیک‌های پیشرفته اقتصادسنجی کاربرد دارد.

در جدول زیر مشخصات برخی از مجلات معتبر جهانی (isi jcr)  در رشته اقتصاد آورده شده است :

همچنین در جدول زیر مشخصات تعدادی از مشهورترین مجلات علمی پژوهشی اقتصاد ارائه شده است :