در دنیای نشر علمی، مجلات بر اساس معیارهای مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند. یکی از مهم‌ترین معیارها، نحوه دسترسی به مقالات منتشرشده در این مجلات است. بر این اساس، دو نوع اصلی از مجلات وجود دارد: اوپن اکسس (Open Access) و کلوز اکسس (Closed Access).
هرکدام از این دو نوع، مزایا و معایب خاص خود را دارند و برای انتشار مقالات پژوهشی استفاده می‌شوند.
مجلات اوپن اکسس (Open Access)
مجلات اوپن اکسس به مجلاتی اطلاق می‌شود که مقالات منتشرشده در آن‌ها به‌صورت رایگان و بدون نیاز به اشتراک، در دسترس عموم قرار دارند. متن کامل مقالات این نوع مجلات معمولاً از طریق وب‌سایت مجله قابل مشاهده است.
مزایای مجلات اوپن اکسس:
دسترسی آزاد: همه افراد می‌توانند به مقالات منتشرشده دسترسی داشته باشند.
افزایش دیده‌شدن: مقالات در این مجلات بیشتر دیده می‌شوند و استنادهای بیشتری دریافت می‌کنند.
ترویج دانش: به گسترش دانش و اطلاعات کمک می‌کند.
همکاری و تعامل: امکان تعامل و همکاری بیشتر بین پژوهشگران فراهم می‌شود.
معایب مجلات اوپن اکسس:
کیفیت متغیر: به دلیل دسترسی آزاد، ممکن است کیفیت برخی مقالات پایین باشد.
هزینه انتشار: هزینه انتشار مقاله معمولاً بر عهده نویسنده است.
مجلات کلوز اکسس (Closed Access)
مجلات کلوز اکسس مجلاتی هستند که دسترسی به مقالات آن‌ها نیازمند اشتراک یا پرداخت هزینه است. در این نوع مجلات، فقط عنوان و چکیده مقالات به‌صورت آزاد منتشر می‌شوند و برای دریافت متن کامل مقاله، هزینه جداگانه‌ای باید پرداخت شود.
مزایای مجلات کلوز اکسس:
کیفیت بالا: مقالات منتشرشده در این مجلات معمولاً از کیفیت بالایی برخوردار هستند.
داوری دقیق: مقالات پیش از انتشار، تحت داوری دقیق و موشکافانه قرار می‌گیرند.
حمایت مالی: درآمد حاصل از فروش مقالات به بهبود کیفیت مجله کمک می‌کند.
معایب مجلات کلوز اکسس:
هزینه بالا: دسترسی به مقالات برای بسیاری از پژوهشگران و مؤسسات آموزشی هزینه‌بر است.
محدودیت دسترسی: دسترسی عموم به مقالات محدود است.
کاهش سرعت انتشار دانش: به دلیل دسترسی محدود، انتشار دانش در این مجلات کندتر است.
مقایسه مجلات اوپن اکسس و کلوز اکسس
| ویژگی | مجلات اوپن اکسس | مجلات کلوز اکسس |
|---|---|---|
| دسترسی | آزاد | نیاز به اشتراک یا هزینه |
| کیفیت مقالات | متغیر | معمولاً بالا |
| هزینه انتشار | بر عهده نویسنده | بر عهده ناشر |
| سرعت انتشار دانش | سریع‌تر | کندتر |
| دیده‌شدن مقالات | بیشتر | کمتر |
| همکاری و تعامل | بیشتر | کمتر |
انتخاب نوع مجله: اوپن اکسس یا کلوز اکسس؟
امروزه بسیاری از ناشران مدل‌های ترکیبی از اوپن اکسس و کلوز اکسس را ارائه می‌دهند و به نویسندگان این امکان را می‌دهند که هنگام ارسال مقاله، مدل موردنظر خود را انتخاب کنند. همچنین، برخی مجلات به نویسندگان اجازه می‌دهند نسخه کامل مقاله خود را پس از مدت‌زمان مشخصی به‌صورت آزاد منتشر کنند.
برای انتخاب نوع مجله، عوامل مختلفی مانند زمینه تحقیقاتی، بودجه، اهمیت دسترسی آزاد و کیفیت مجله باید مدنظر قرار گیرد:
اگر هدف افزایش دیده‌شدن مقاله و ترویج دانش است، مجلات اوپن اکسس مناسب‌تر هستند.
اگر اعتبار علمی و کیفیت بالا مدنظر است، مجلات کلوز اکسس گزینه بهتری محسوب می‌شوند.
افرادی که در ابتدای دوران پژوهشی خود هستند و می‌خواهند اولین مقالاتشان بیشتر دیده شود، اغلب مجلات اوپن اکسس را انتخاب می‌کنند. در این مجلات، دسترسی رایگان به مقالات باعث افزایش تعداد استنادها (سایتیشن‌ها) می‌شود.
آیا کیفیت مجلات کلوز اکسس بیشتر است؟
کیفیت مجلات کلوز اکسس به‌طور میانگین بالاتر از اوپن اکسس است، اما این معیار، عامل قطعی برای تعیین کیفیت مجلات نیست. عوامل دقیق‌تری مانند ایمپکت فاکتور (Impact Factor) در مجلات ISI و SJR (Scimago Journal Rank) در مجلات اسکوپوس برای سنجش اعتبار مجلات وجود دارند.
در نهایت، انتخاب بهترین مجله برای هر فرد، بستگی به شرایط خاص او دارد و نمی‌توان یک نسخه واحد برای همه پیچید.