ارزیابی کیفیت و میزان دقت و مطلوبیت بخش‌های مختلف پایان‌نامه

 

کیفیت مطالب، به روز بودن نوشته‌ها و منابع مورد استفاده و رعایت اصول نگارشی، ویرایشی در تدوین فصول مختلف و بخش‌های مربوط به هر فصل از پایان‌نامه و رساله و پروپزال، از اهمیت بالایی برخوردار است. هر محقق و دانشجو قبل از ارائه و تحویل نهایی تحقیق و پروژه پایانی خود، می‌بایست به دقت بخش‌های مختلف کار خود را ارزیابی نماید و نواقص و ایرادات احتمالی را مرتفع سازد.

این مقاله، درصدد معیارهای بررسی کیفیت و میزان دقت و مطلوبیت و صحت هر پروژه علمی و بخصوص پایان‌نامه و رساله است. دانشجویان و محققان عزیز می‌توانند برای ارزیابی میزان مطلوبیت و کیفیت پایان‌نامه خود، موارد و معیارهای مربوط به هر بخش را با مطالب ارائه شده در کار خود، تطابق دهند و به نواقص احتمالی کار خود پی‌ببرند.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت موضوع پژوهش

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی موضوع پژوهش را سنجید. در واقع، بیان موضوع پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• از نظر آیین نگارش فارسی و انگلیسی بدون مشکل باشد.

• عنوان، مشخص کننده مفهوم کلی محتوای پژوهش باشد.

• عنوان واضح و روشن باشد.

• عنوان کوتاه و در حد امکان مختصر باشد.

• در عنوان از کلمات اختصاری مبهم استفاده نشده باشد.

• در عنوان فارسی از بکار بردن کلمات اختصاری انگلیسی خودداری شده باشد.

• در صورت لزوم، زمان و مکان انجام پژوهش ذکر شده باشد.

• عنوان به سوالات چه چیز، چه کسانی، کجا، چگونه، کی، پاسخ گفته باشد.

• در عنوان از عبارت‌های منفی و پیش داوری خودداری شده باشد.

• عنوان هم زمان به دو زبان فارسی و انگلیسی نوشته شده باشد.

• در عنوان انگلیسی، ترجیحا حرف ابتدای کلمات، به جز حروف اضافه و حروف ربط، با حروف بزرگ نوشته شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت انتخاب نوع پژوهش

با امتیاز‌دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی نوع پژوهش را سنجید. در واقع نوع پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• نوع پژوهش بر اساس هدف پژوهش مشخص شده باشد.

• نوع پژوهش براساس منطق استدالال در پژوهش تعیین شده باشد.

• نوع پژوهش بر مبنای فرآیند اجرای پژوهش تصریح شده باشد.

• نوع پژوهش از نظر جایگاه زمان در پژوهش ذکر شده باشد.

• نوع پژوهش براساس نتایج پژوهش تعیین شده باشد.

• امکان دسترسی به داده‌های مناسب با توجه به نوع پژوهش وجود داشته باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت نگارش اهداف پژوهش:

با امتیاز‌دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی اهداف تحقیق را سنجید. در واقع اهداف پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• هدف آرمانی، کلی، اختصاصی یا ویژه و کاربردی، به روشنی بیان شده باشد.

• هدف کلی پژوهش بر عنوان پژوهش منطبق باشد

• هدف کلی بیانگر نتیجه نهایی پژوهش باشد.

• هدف کلی بر اساس یک روال گام به گام و به چند هدف ویژه و جزئی تر تقسیم شده باشد.

• اهداف واقع بینانه باشند.

• نتایج جاصل از مجموع اهداف ویژه، دست‌یابی به هدف کلی را ممکن سازد.

• اهداف ویژه در عمل قابل اندازه‌گیری باشند.

• اهداف ویژه با افعال قابل سنجش و اندازه‌گیری بیان شده باشند.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت نگارش مبانی نظری و پیشینه پژوهش:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص های زیر می توان میزان مطلوبیت و درستی پیشینه پژوهش را سنجید. در واقع پیشینه پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• مقاله‌های مطرح شده رابطه مستقیمی با موضوع و یا عنوان پژوهش داشته باشد.

• مطالب براساس تاریخ انتشار و از جدید به قدیم مرتب شده باشند.

• مقالات بر اساس محل انجام پژوهش در داخل یا خارج از کشور تفکیک شده باشند.

• مقالات مربوط با موضوع پژوهش، به تعداد کافی مورد بررسی قرار گرفته باشند.

• ژورنال‌های مورد  استفاده دارای رتبه عملی باشند.

• ترجیحا از منابع و مقالات به روز و جدیدتر استفاده شود.

• آدرس کامل کتاب شناختی مقالات استناد شده در بخش منابع ذکر شده باشد.

• اطلاعات مورد نیاز به قدر کفایت از مقالات استخراج و درج شده باشد.

• پیشینه هر مقاله و تحقیق، بصورت چکیده بررسی و تحلیل شود و شکل یکنواختی برای همه تحقیقات ذکر شده رعایت شود.

• بهتر است چکیده تحقیقات در پیشینه در حد یک پاراگراف و تعداد 250 تا 300 کلمه آورده شود و به ترتیب، مشتمل بر این بخش‌ها باشد : فامیل نویسنده، (سال تحقیق)، عنوان کامل تحقیق، هدف تحقیق، ابزار و روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری، ارائه نتایج تحقیق.

• بهتر است بخش پیشینه پژوهش که در انتهای فصل دوم ارائه می‌شود، در دو بخش جداگانه پیشینه تحقیقات خارجی و پیشینه تحقیقات داخلی مرتب و ارائه گردد.

 

اهمیت بخش پیشینه تحقیق، علاوه بر مرور پژوهش‌های نزدیک به موضوع تحقیق جاری محقق و به گونه‌ای اثبات عدم تکراری بودن تحقیق حاضر، این است که محقق بطور غیر مستقیم به این موضوع اشاره می‌کند که در باب موضوع تحقیق، محققان تاکنون بیشتر در چه حوزه‌هایی تمرکز داشته‌اند و محقق با یافتن گپ و خلا تحقیقاتی موجود، به انجام این تحقیق پرداخته است. همچنین بخش پیشینه تحقیق اهمیت دیگری نیز دارد:

اینکه در فصل پنجم تحقیق و بخش جمع‌بندی، محقق نتایج تحقیق خود را با نتایج تحقیقات ارائه شده در بخش پیشینه مقایسه کرده و مشخص می‌کند که تحقیقی را که انجام داده است با کدامیک از تحقیقات پیشینه، همسو و با کدامیک مخالف و متضاد بوده است و می‌تواند به دلیل حصول نتایج متفاوت به تحقیقات دیگر نیز اشاره کند. دلایلی همچون بازه زمانی متفاوت اجرای تحقیقات، تفاوت در تعداد و نوع نمونه آماری، تفاوت در روش تحقیق و دیگر عوامل.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت نگارش بیان مسأله، اهمیت و ضرورت پژوهش:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی بیان مسئله و اهمیت پژوهش را سنجید. در واقع بیان مسئله و اهمیت پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• مسئله یا مشکل احساس شده به روشنی تعریف شده باشد.

• آثار حاصل از تداوم مشکل تشریح شده باشد.

• این که چگونه انجام پژوهش به حل مشکل کمک خواهد کرد، بیان شده باشد.

• به ضرورت انجام پژوهش و تاثیر آن در بهبود و ارتقای امور اشاره شده باشد.

• حدود مشکل به طور کامل تشریح شده باشد.

• در بیان مسئله، اطلاعات از کل به جز و از عمومی به اختصاصی براساس یک نظم منطقی تدوین شده باشد

• بیان مسئله، مستند و به اطلاعات مناسب، مربوط، جدید و معتبر باشد.

• دلایل انجام پژوهش به طور کامل تشریح شده باشد.

• بیان مسئله حاوی اطلاعات کلی و زمینه‌ای مربوط باشد

• در بیان مسئله پیوستگی مطالب رعایت شده باشد.

• افراد و سازمان های ذینفع نامبرده شده باشند.

• به پژوهش‌های انجام شده در زمینه مورد نظر در داخل و خارج از کشور اشاره شده باشد.

• وجه تمایز این پژوهش با سایر پژوهش‌ها بیان شده باشد.

• در آخرین بخش از بیان مسئله، هدف پژوهش مطرح شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت تعریف متغیرها، واژه‌های کلیدی و ابزارهای سنجش آن‌ها:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی متغیرهای مورد سنجش و نحوه اندازه‌گیری آن‌ها را سنجید. در واقع متغیرهای مورد سنجش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• مفاهیم کلیدی پژوهش از ابعاد نظری و عملیاتی تعریف شده باشند.

• در تعریف نظری به مستندات علمی معتبر اشاره شده باشد.

• تعریف عملیاتی واژه‌ها، منظور پژوهشگر را به طور دقیق بیان کرده باشد.

• متغیرها به شیوه‌ای عملی و قابل سنجش بیان شده باشند.

• تناسب نوع متغیر و مقیاس سنجش آن‌ها رعایت شده باشد.

• نوع متغیرهای پژوهش، مشخص شده باشد.

• مقیاس سنجش متغیرهای پژوهش تعیین شده باشد.

• نقش متغیر در پژوهش معین شده باشد.

• الگوی مفهومی پژوهش ترسیم شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت انتخاب روش تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی روش پژوهش را سنجید. در واقع روش پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• روش انجام پژوهش به طور کامل، مرحله به مرحله به روشنی توصیف شده باشد.

• افعال فعالیت‌ها به زمان آینده بیان شده باشند.

• روش پژوهش با نوع پژوهش انطباق و سازگاری داشته باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت انتخاب فرضیه‌ها و سوال‌های تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی فرضیه و سوال‌های پژوهش را سنجید. در واقع فرضیه و سوال‌های پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• فرضیه های پژوهش به صورت یک گزاره جهت دار بیان شده باشند.

• فرضیه های پژوهش قابل آزمون باشند.

• فرضیه های پژوهش به صورت روشن، بدون ابهام و به صورت یک جمله خبری بیان شده باشند.

• تعداد فرضیه ها با اهداف اختصاصی تناسب داشته باشد.

• سوال های پژوهش به صورت روشن، بدون ابهام و به صورت یک جمله پرسشی بیان شده باشند.

• سوال های پژوهشی منطبق بر اهداف اختصاصی باشند.

• سوال های پژوهش رابطه بین دو یا چند متغیر را مطرح ساخته باشند.

• مفاهیم اساسی با استناد به مراجع علمی تعریف شده باشند.

• به ازای هر هدف اختصاصی، یک سوال پژوهشی مطرح شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت انتخاب جامعه و نمونه آماری تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص های زیر می توان میزان مطلوبیت و درستی جامعه و نمونه پژوهش را سنجید. در واقع جامعه و نمونه پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• جامعه پژوهش به دقت مشخص شده باشد.

• ملاک انتخاب جامعه به دقت معین شده باشد.

• جامعه برخوردار از ملاک های انتخاب باشد.

• روش نمونه گیری در پژوهش مشخص شده باشد.

• روش نمونه گیری با نوع پژوهش هم خوانی داشته باشد.

• در صورت چندمرحله ای بودن نمونه گیری، روش نمونه گیری برای هر مرحله به تفکیک مشخص شده باشد.

• روش محاسبه حجم نمونه به طور دقیق بیان شده باشد.

• چگونگی انتخاب نمونه به دقت توضیح داده شده باشد.

• نمونه مطرح شده، معرف کل جامعه پژوهش باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت ابزار و روش گردآوری داده های تحقیق:

با امتیاز‌دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی ابزار و روش گردآوری داده‌ها پژوهش را سنجید. در واقع ابزار و روش گردآوری داده‌های پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• ابزار گردآوری داده‌ها به طور کامل توصیف شده باشد.

• ابزار مطرح شده، مناسب‌ترین ابزار برای گردآوری داده باشد.

• ابزار انتخاب شده با نوع پژوهش هم خوانی داشته باشد.

• ابزار انتخاب شده با روش پژوهش هم خوانی داشته باشد.

• نحوه بررسی روایی و پایایی ابزار تشریح شده باشد.

• مراحل و جزئیات گردآوری داده‌ها، توضیح داده شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت ابزار و روش تحلیل داده های تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی ابزار و روش تحلیل داده‌های پژوهش را سنجید. در واقع ابزار و روش تحلیل داده‌های پژوهش، باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• روش تحلیل داده‌ها در پژوهش مشخص شده باشد.

• به آزمون‌های آماری مورد نیاز اشاره شده باشد.

• نرم افزار مورد نیاز معرفی شده باشد.

• آزمون‌های آماری مورد اشاره با نوع پژوهش تناسب داشته باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت پرسش نامه تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی پرسش‌نامه پژوهش را سنجید. در واقع پرسش‌نامه باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• ابزار یا ابزارهای پژوهش به پروپوزال پیوست شده باشد.

• پرسش‌نامه دارای مقدمه‌ای باشد که در ابتدای آن هدف از انجام پژوهش درج شده باشد.

• در مقدمه، نحوه تکمیل پرسش‌نامه به صورت واضح و شفاف تشریح شده باشد.

• برای ترغیب افراد برای پاسخگویی، در مقدمه به قدر کافی توجه شده باشد.

• محرمانه بودن اطلاعات فردی در مقدمه مورد تاکید قرار  گرفته باشد.

• محتوای پرسش‌نامه دارای توالی و نظم منطقی باشد.

• حتی الامکان از پرسش‌های بسته استفاده شده باشد.

• در هر پرسش، تنها یک مفهوم مورد سوال قرار گرفته باشد.

• پرسش‌‍ها روشن و واضح طراحی شده باشند.

• پرسش‌ها با سطح تحصیلات و توان پاسخگو متناسب باشند.

• از طرح پرسش‌هایی که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر انگیزه پاسخگو تاثیر منفی می‌گذارند، پرهیز شده باشد.

• از القا کردن جهت و پاسخ، در طراحی پرسش‌ها خودداری شده باشد.

• تعداد سوالات با توجه به میزان وقت پاسخگوها، تنظیم شده باشد.

• حتی الامکان متغیرهای کیفی به صورت کمی مطرح شده باشند.

• مقیاس‌های استفاده شده در پرسش‌نامه، با مقیاس‌های سنجش مطرح شده برای متغیرها متناسب باشد.

• روایی و پایایی پرسشنامه بررسی و محاسبه شده باشد.

 

ارزیابی کیفیت و مطلوبیت منابع و مآخذ مورد استفاده تحقیق:

با امتیاز دهی به موارد و شاخص‌های زیر می‌توان میزان مطلوبیت و درستی منابع مورد استناد پژوهش را سنجید. در واقع منابع پژوهش باید با بهترین کمیت و کیفیت، ابعاد زیر را شامل شود :

• کلیه منابع و ماخذی که در پروپوزال مورد استفاده قرار گرفته، در انتهای گزارش فهرست شده باشند.

• شیوه معتبری برای بیان منابع مورد استفاده قرار گرفته باشد.

• تعداد منابع مورد استفاده براساس نوع پژوهش کافی باشد.

• تمامی استنادات داده شده در متن، دارای آدرس کتاب شناختی در بخش منابع باشند.

• تمامی آدرس های کتاب شناختی در بخش منابع، ارجاع مرتبطی در متن داشته باشند.

• ترجیحا کمتر از 5 سال از تاریخ انتشار منابع مورد استفاده، سپری شده باشد.

• در پژوهش، هم از منابع فارسی و انگلیسی استفاده شده باشد.

• منابع مورد استفاده از تنوع مناسبی برخوردار باشد.

• مقالات مورد استفاده، از پابلیشرها و انتشارات معتبر و شناخته شده جهانی اقتباس گردند. انتشاراتی مانند الزیور، ساینس دایرکت، اشپرینگر، امرلند.

• حتی المقدور سعی گردد از منابع دست اول در متن تحقیق استفاده گردد. یعنی کمتر از متونی استفاده شود که محققان قبلی تدوین کرده اند و در آنها، رفرنس دهی به منابع دیگر نموده اند.