بخش‌های اصلی یک مقاله علمی پژوهشی
یک مقاله علمی پژوهشی استاندارد، معمولاً از بخش‌های زیر تشکیل شده است که هر کدام وظیفه خاصی را بر عهده دارند:
عنوان (Title): باید مختصر، گویا، جذاب و مرتبط با موضوع اصلی تحقیق باشد. معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ کلمه پیشنهاد می‌شود.
اسامی نویسندگان و وابستگی سازمانی (Authors and Affiliations):شامل نام کامل نویسندگان (دانشجو، اساتید راهنما و مشاور) و نام دانشگاه یا موسسه پژوهشی.
چکیده (Abstract): خلاصه‌ای از کل مقاله شامل هدف، روش، یافته‌ها و نتیجه‌گیری اصلی پژوهش. چکیده باید به گونه‌ای نوشته شود که خواننده با مطالعه آن، دید کلی از محتوای مقاله به دست آورد. معمولاً بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کلمه.
کلمات کلیدی (Keywords): واژگان اصلی و مهمی که موضوع مقاله را نشان می‌دهند و به جستجو و یافتن مقاله توسط دیگران کمک می‌کنند (معمولاً ۳ تا ۷ کلمه).
مقدمه (Introduction): در این بخش، به معرفی موضوع، بیان اهمیت تحقیق، مرور مختصری بر پیشینه پژوهش، شکاف‌های تحقیقاتی موجود و در نهایت، بیان هدف و سوالات تحقیق پرداخته می‌شود.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق (Literature Review):بررسی جامع و انتقادی تحقیقات گذشته و چارچوب‌های نظری مرتبط با موضوع. این بخش می‌تواند بخشی از مقدمه یا فصلی جداگانه در رساله باشد که در مقاله به صورت خلاصه‌تر و هدفمندتر ارائه می‌شود.
روش‌شناسی (Methodology): توضیح دقیق و شفاف در مورد نحوه انجام پژوهش، شامل نوع تحقیق (کمی، کیفی، ترکیبی)، جامعه آماری، نمونه‌گیری، ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها، روایی و پایایی ابزار، و روش‌های تحلیل داده‌ها.
یافته‌ها/ نتایج (Results): ارائه یافته‌های اصلی پژوهش به صورت عینی و بدون تفسیر، معمولاً با استفاده از جداول، نمودارها و متن.
بحث (Discussion): در این بخش، یافته‌ها تحلیل و تفسیر می‌شوند، با نتایج پژوهش‌های قبلی مقایسه می‌شوند و به سوالات تحقیق پاسخ داده می‌شود. همچنین، به پیامدهای نظری و عملی یافته‌ها اشاره می‌شود.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات (Conclusion and Recommendations): جمع‌بندی کلی از پژوهش، بیان نوآوری و دستاوردهای اصلی، محدودیت‌های تحقیق و ارائه پیشنهادات برای پژوهش‌های آتی.
تقدیر و تشکر (Acknowledgments): در صورت لزوم، از افراد یا نهادهایی که در انجام پژوهش کمک کرده‌اند، تقدیر می‌شود.
منابع (References): فهرست تمامی منابعی که در متن مقاله به آنها استناد شده است، با فرمت استاندارد (مانند APA، MLA، Chicago و ...).
ضمیمه (Appendix): در صورت نیاز، اطلاعات تکمیلی مانند پرسشنامه‌ها، تصاویر اضافی و... در این بخش قرار می‌گیرند.
راهنمای نگارش مقالات علمی پژوهشی
نگارش یک مقاله علمی پژوهشی با کیفیت، مستلزم رعایت نکات و مراحل خاصی است:
۱. انتخاب موضوع و تحقیق اولیه
انتخاب موضوع:موضوعی را انتخاب کنید که جدید، مرتبط با رشته و پایان‌نامه دکتری شما، و دارای پتانسیل نوآوری باشد. با استاد راهنمای خود مشورت کنید تا موضوعی را انتخاب کنید که هم به آن علاقه دارید و هم بتوانید به نتایج قابل انتشار دست یابید.
تحقیق اولیه:قبل از شروع نگارش، به طور جامع مقالات و منابع مرتبط با موضوع خود را مطالعه کنید تا با وضعیت موجود دانش، شکاف‌های تحقیقاتی، و روش‌های به کار رفته در مطالعات پیشین آشنا شوید.
۲. تدوین فرضیه یا سوال تحقیق
فرضیه یا سوال تحقیق شما باید مشخص، قابل اندازه‌گیری و مرتبط با هدف اصلی پژوهش باشد. این سوالات، مسیر کلی تحقیق شما را مشخص می‌کنند.
۳. طراحی روش تحقیق
روش‌شناسی:نوع تحقیق (کمی، کیفی، تجربی و...)، ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها (پرسشنامه، مصاحبه، آزمایش و...) و روش‌های تحلیل داده‌ها (تحلیل آماری، تحلیل محتوا و...) را به وضوح مشخص کنید.
جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها: داده‌های مورد نیاز را با دقت و با استفاده از روش‌های مشخص شده جمع‌آوری کنید. سپس، با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی یا روش‌های کیفی، داده‌ها را تحلیل و نتایج را به طور شفاف گزارش دهید.
۴. نگارش بخش‌های مقاله
مقدمه:با یک جمله کلی شروع کنید، سپس اهمیت موضوع را بیان کرده و مرور مختصری بر ادبیات تحقیق داشته باشید. در نهایت، به وضوح هدف و سوالات تحقیق خود را مطرح کنید.
روش‌شناسی:این بخش باید به قدری دقیق باشد که یک پژوهشگر دیگر بتواند با مطالعه آن، تحقیق شما را تکرار کند.
نتایج:نتایج را به صورت عینی، دقیق و بدون تفسیر اولیه ارائه دهید. از جداول و نمودارها برای بصری‌سازی داده‌ها استفاده کنید و آنها را در متن نیز شرح دهید.
بحث:نتایج خود را تفسیر کنید و آنها را در بستر ادبیات موجود قرار دهید. نوآوری و اهمیت یافته‌های خود را برجسته کنید. به محدودیت‌های پژوهش خود نیز اشاره کنید.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات: یافته‌های اصلی را خلاصه کنید و به سوالات تحقیق پاسخ دهید. در مورد پیامدهای عملی و نظری یافته‌هایتان صحبت کنید و پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده ارائه دهید.
منابع:استفاده صحیح از منابع و ارجاع‌دهی دقیق و یکپارچه بر اساس سبک مورد نظر مجله، بسیار حائز اهمیت است.
۵. ویرایش و بازنگری
بازخوانی دقیق:مقاله خود را چندین بار از نظر گرامر، املای کلمات، ساختار جمله، وضوح و انسجام بازخوانی کنید.
دریافت بازخورد:از استاد راهنما و یا همکاران خود بخواهید که مقاله شما را بررسی کرده و بازخورد ارائه دهند. این کار به شناسایی نقاط ضعف و بهبود کیفیت مقاله کمک شایانی می‌کند.
انطباق با دستورالعمل مجله: پیش از ارسال، حتماً دستورالعمل‌های نگارش مجله مورد نظر (Guide for Authors) را به دقت مطالعه و مقاله خود را بر اساس آن تنظیم کنید. عدم رعایت این موارد می‌تواند منجر به رد مقاله شود.
راهنمای چاپ مقالات علمی پژوهشی
چاپ مقاله به اندازه نگارش آن اهمیت دارد و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است.
۱. انتخاب مجله مناسب
اعتبار مجله:برای دفاع دکتری، انتخاب مجلات معتبر و مورد تأیید دانشگاه شما حیاتی است. معمولاً مجلات ISI (به ویژه JCR با ایمپکت فاکتور بالا)، Scopus، و علمی پژوهشی داخلی مورد قبول هستند.
مربوط بودن موضوعی: مجله‌ای را انتخاب کنید که حوزه تخصصی آن با موضوع مقاله شما همخوانی داشته باشد.
زمان داوری و پذیرش: برخی مجلات زمان داوری طولانی‌تری دارند. با توجه به مهلت دفاع خود، مجله‌ای را انتخاب کنید که فرآیند داوری و پذیرش آن معقول باشد.
رعایت "لیست سیاه" دانشگاه‌ها: حتماً قبل از ارسال مقاله، از لیست مجلات مورد تأیید دانشگاه خود مطلع شوید و از ارسال مقاله به مجلات موجود در "لیست سیاه" وزارت علوم یا دانشگاه آزاد پرهیز کنید، چرا که این مقالات برای دفاع شما فاقد اعتبار خواهند بود.
مشاوره با استاد راهنما: استاد راهنمای شما بهترین فرد برای کمک به انتخاب مجله مناسب است.
۲. سابمیت (ارسال) مقاله
سیستم آنلاین:اکثر مجلات از سیستم‌های آنلاین برای سابمیت مقاله استفاده می‌کنند. مراحل ارسال را به دقت دنبال کنید و تمامی فایل‌های مورد نیاز (مقاله، نامه همراه، تصاویر جداگانه و...) را بارگذاری کنید.
نامه همراه (Cover Letter): یک نامه کوتاه و رسمی به سردبیر مجله بنویسید که در آن اهمیت پژوهش خود را برجسته کرده و تأیید کنید که مقاله قبلاً در جای دیگری منتشر نشده و به صورت همزمان برای مجله دیگری ارسال نشده است.
عدم ارسال همزمان: مطلقاً یک مقاله را به صورت همزمان به بیش از یک مجله ارسال نکنید. این یک تخلف علمی جدی است و می‌تواند عواقب نامطلوبی برای شما و اساتیدتان داشته باشد.
۳. فرآیند داوری (Peer Review)
پس از ارسال، مقاله شما توسط سردبیر و سپس توسط داوران متخصص (Peer Reviewers) بررسی می‌شود. این فرآیند ممکن است چند هفته تا چند ماه به طول انجامد.
پاسخ به نظرات داوران (Revisions): پس از دریافت نظرات داوران، باید به دقت به تمامی نکات و سوالات آنها پاسخ دهید و تغییرات لازم را در مقاله اعمال کنید. پاسخ خود را به صورت نقطه‌به‌نقطه (point-by-point response) تهیه کنید و تغییرات اعمال شده در مقاله را مشخص نمایید (مثلاً با هایلایت کردن). این مرحله نقش بسیار مهمی در پذیرش مقاله دارد.
۴. پذیرش و چاپ
پس از اعمال اصلاحات و تأیید داوران، مقاله شما برای چاپ پذیرفته می‌شود. در این مرحله، گواهی پذیرش (Acceptance Letter) را دریافت خواهید کرد که برای ارائه به دانشگاه جهت اخذ مجوز دفاع ضروری است.
هزینه‌های چاپ:برخی مجلات، به ویژه مجلات دسترسی آزاد (Open Access)، ممکن است هزینه چاپ دریافت کنند. قبل از ارسال، از این موارد مطلع شوید.
فرآیند دفاع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی مبتنی بر مقاله
پس از پذیرش یا چاپ مقالات مورد نیاز، مراحل دفاع دکتری به شرح زیر است:
۱. پیش‌دفاع (Pre-Defense)
در این مرحله، دانشجو نتایج رساله خود را (که شامل مقالات پذیرفته شده یا چاپ شده است) به هیئت داوران داخلی دانشگاه ارائه می‌دهد.
هدف از پیش‌دفاع، ارزیابی آمادگی دانشجو برای دفاع نهایی و دریافت بازخورد برای بهبود رساله و آمادگی برای جلسه دفاع اصلی است.
مدارک مورد نیاز (مانند گواهی پذیرش مقاله) باید به تأیید دانشگاه برسد.
۲. اخذ مجوز دفاع
پس از موفقیت در پیش‌دفاع و تأیید اساتید راهنما و مشاور، دانشجو باید مدارک لازم (از جمله گواهی پذیرش/چاپ مقاله) را به اداره تحصیلات تکمیلی دانشگاه ارائه دهد تا مجوز برگزاری جلسه دفاع نهایی صادر شود.
۳. دفاع نهایی (Final Defense)
در این جلسه، دانشجو به طور رسمی از رساله دکتری و یافته‌های پژوهشی خود در حضور هیئت داوران، اساتید و سایر حاضران دفاع می‌کند.
توانایی شما در ارائه شفاف، پاسخگویی به سوالات، و دفاع منطقی از پژوهش بسیار مهم است.
نکات کلیدی برای موفقیت
برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق: فرآیند نگارش و چاپ مقاله زمان‌بر است. از ابتدای دوره دکتری، برای نگارش و چاپ مقالات برنامه‌ریزی کنید.
رابطه مستمر با استاد راهنما: با استاد راهنمای خود در تمامی مراحل نگارش و چاپ مقاله مشورت و همکاری نزدیک داشته باشید.
اخلاق پژوهش:همواره اصول اخلاق پژوهش، از جمله پرهیز از سرقت ادبی، تقلب، و انتشار همزمان، را رعایت کنید.
کیفیت بر کمیت:به جای تعداد زیاد مقالات کم‌کیفیت، بر روی انتشار مقالات با کیفیت بالا و در مجلات معتبر تمرکز کنید.
مهارت زبان انگلیسی: اگر قصد چاپ مقاله در مجلات بین‌المللی را دارید، تسلط به زبان انگلیسی و توانایی نگارش آکادمیک بسیار مهم است. در صورت نیاز از خدمات ترجمه تخصصی بهره ببرید.
استفاده از خدمات موسسات معتبر: در صورت نیاز، می‌توانید از خدمات موسسات معتبر در زمینه ویراستاری، ترجمه، و سابمیت مقاله کمک بگیرید، اما همواره از اعتبار این موسسات اطمینان حاصل کنید.
توجه داشته باشید
موضوع و محتوای مقالات استخراجی از رساله می بایست مرتبط با خود رساله باشند در غیر اینصورت مجوز پیش دفاع و دفاع دکتری داده نمی شود.
ترتیب ارائه اسامی نویسندگان و نحوه ذکر افیلیشن و آدرس دهی، می بایست دقیقا مطابق با آئین نامه دانشگاه هدف باشد. کوچک ترین مغایرتی در این زمینه باعث ایجاد مشکلات اساسی می شود.
نویسنده مسئول، می بایست مطابق با فرمت دانشگاه شما باشد و ذکر نویسنده مسئول به اختیار یا دلخواه شما نیست.
بهتر است در آدرس دهی نویسندگان از ایمیل های آکادمیک و سازمانی استفاده شود تا ایمیل های جنرال یاهو و جیمیل.
در انتخاب مجله، دقت کنید حتما ایندکس هایی که پژوهش دانشگاه گفته انتخاب شوند.
تعداد مقالات و ایندکس و نوع و گرید مجلاتی که دانشگاه های مختلف سراسری و آزاد از دانشجو برای دفاع دکتری قبول می کنند، متفاوت هست. بنابراین قبل از تهیه مقالات و انتخاب مجلات، حتما از واحد پژوهش دانشگاه، استعلام گرفته شود.