مفاهیم اساسی تحقیق
تحقیق مجموعه فعالیت‌های است که به منظور حل یک مسئله یا پاسخگویی به یک یا چند سوال انجام می‌شود. این مراحل به ترتیب عبارتند از:
- تدوین مسئله
- صورت بندی فرضیه
- تعیین و نام‌گذازی متغیرها
- تعارف عملیاتی
- کنترل و دستکاری متغیرها
- انتخاب طرح تحقیق
- تعیین روش‌های اندازه‌گیری
- ساختن پرسشنامه
- تجزیه و تحلیل آماری
- تهیه گزارش تحقیق
متغیر مفهومی است که می‌تواند مشاهده یا اندازه‌گیری شود، این اندازه‌گیری ممکن است به صورت کیفی یا کمی باشد، چنانچه متغیر از نظر کمی تعغییر پیدا کند و تغییرات آن را بتوان با استفاده از عدد ثبت کرد، متغیر کمی نامیده می‌شود. متغیر کیفی متغیری است که تغییرات آن‌ها کیفی استو برای ثبت آن‌ها از روش‌های دیگری استفاده می‌شود.
در یک پژوهش همه متغیر‌های موجود را نمی‌توان همزمان مورد پژوهش قرار داد گاهی اوقات در پژوهش متغیرها یافت می‌شوند که تأثیر برخی از آن‌ها را در تعیین رابطه بین متغییر‌های مستقل و وابسته، باید خنثی یا ثابت نگه داشت. چنین متغیر‌هایی که تأثیرهایی آن‌ها را باید خنثی یا حذف کرد، متغییر کنترل نامیده می‌شود. سرانجام، در پژوهش گاهی اوقات متغیر‌های یافت می‌شود که عینی و واقعی نیستند و نمی‌توان آن‌ها را مشاهده و اندازه‌گیری نمود چنین متغیر‌هایی که به صورت فرضی بر متغیر وابسته تأثیر می‌گذازند و قابل مشاهده اندازه‌گیری و دستکاری نیستند، متغیر مزاحم نامیده می‌شوند.
گاهی اوقات در تحقیق متغیر یا متغیر‌هایی یافت می‌شوند که تعریف آن‌ها به صورت مستقیم غیر ممکن است، بلکه این متغیرها را باید به شیوه‌ای که مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرند، تعریف کرد. چنین تعریفی را عملیاتی یا کاربردی می‌نامند.
تعاریف عملیاتی به دو دسته تقصیم می‌شود:
(الف) سنجشی
(ب) آزمایشی، تقسیم می‌شوند
رعایت مسائل اخلاقی و تضمین حقوق انسانی آزمودنیها یکی از عمده‌ترین مسائل در پژوهش‌های علوم‌تربیتی است. به همین دلیل، پژوهشگر باید پژوهش خود را به شیوه‌ای برنامه‌ریزی کند که کلیه حقوق آزمودنیها رعایت شد.