پرسشنامه
پرسشنامهها در محدوده‌ای وسیع از زمینه‌یابی در سطح ملی گرفته تا زمینه‌های محلی مثل زمینه‌های مربوط به نظام مدرسه‌ای یا حتی تنها یک مدرسه به کار می‌روند. پرسشنامهها در طول پیچیدگی سوالها با هم متفاوات هستند ولی آنچه مسلم است در زمینه‌هایی متکی بر پرسشنامه می‌بایستی یک سرس فعالیت‌های پی در پی و متوالی را انجام داد. تمامی این فعالیت‌ها به خودی خود مهم بوده و نیاز به توجه اختصاصی دارند.
اصول کلی تدوین و تهیه سوالها
چگونگی ساخت سوال‌های پرسشنامهها یک روند آسانی است ولی اگر به جزئیات توجه کافی نشود سوالها ممکن است ترکیب ضعیفی را با یک‌دیگر به وجود آورند و اطلاعات لازم برای تحقیق را نتوانند فراهم کنند. قوانینی که برای ساختن سوال‌های باید رعایت شود عبارتنداز:
- به غیر چند سوالی که جنبه آماری و مربوط به سابقه فرد هستند سوالها باید با موضوع تحقیق ارتباط مستقیم داشته باشند
- سوال‌های باید روشن و دقیق و بدون ابهام باشند
- در هر سوال فقط یک مورد پرسیده شود
- از کاربرد سوال‌های هدایت کننده پرهیز شود
- از طرح سوال‌های که پاسخگویی به آنها نیاز به اطلاعات شخصی و حساس می‌باشند پرهیز کنید
- تنها اطلاعاتی را بخواهید که پاسخ‌دهنده بتواند به آنها پاسخ دهد
- سطح خواندن سوالها متناسب برای پاسخ‌دهندگان بسازید
- سوا‌های کوتاه‌تر مناسب‌تر از سوال‌های بلند هستند و سوال‌های ساده‌تربهتر از سوال‌های پیچیده می‌باشد
- حتی الامکان از طرح سوال‌های منفی و منفی مضاعف پرهیز مضاعف شود
- در سوال‌هایی که اطلاعات کمی مورد نظر است به جای پرسیدن حد وسط، مقدار خاص پرسیده شود.
انواع سوالها
سوال‌های بسته پاسخ: در این‌گونه سوالها فرد باید بین چند گزینه یکی را اجباراً انتخاب کند که ممکن است برای سنجش عقاید، نگرش‌ها یا دانسته‌ها به کار رود سوال‌های بسته پاسخ به راحتی قابل استفاده نمره‌گذاری یا کد گذاری برای تحلیل با کامپیوتر هستند، اگر تمام آزمودنیها به یک انتخاب خاص پاسخ دهند یافته استاندارد شده یا هنجار شده به دست می‌آید اگرچه نوشتن آنها از نوشتن سوال‌های باز پاسخ مشکل‌تر است.
سوال‌های باز پاسخ:
این سوالها سوال‌هایی هستند که در آنها از فرد خواسته می‌شود تا پاسخ سوال را بنویسید. اگر طول پاسخ به سوال تعیین شود بهتر است زیرا اگر چنین نباشد پاسخ دهنده می‌تواند جواب سوال خود را خیلی طولانی بیان کند. بنابراین احتمال اینکه به سوال پاسخ ندهد، هست پاسخ‌های این گونه سوال‌های بیشتر فردی شده است، ولی برای تفسیر مشکل وجود دارد غالبا برای نمره‌گذاری مشکل هست زیرا انواع مختلفی پاسخ دریافت می‌شود. به علاوه خیلی از پاسخ‌دهندگان دوست ندارند به این‌گونه سوالها پاسخ دهند
سوال‌های پیگیرانه:
سوال‌هایی که پاسخگویی به آنها به پاسخ سوال قبلی وابسته است سوال‌های پیگیرانه نامیده می‌شوند. مثلاً اگر از فردی پرسیده شود که در روز چند تا سیگار می‌کشد؟ پاسخ به این سوال وابسته به پاسخ سوالی است که قبلا پرسیده شود یعنی قبلا باید پرسیده شود که آیا سیگار می‌کشد؟ در صورت پاسخ مثبت، سوال دوم پرسیده شود.
سوال‌های ماتریس:
چنین سوال‌هایی شامل مجموعه‌ای از سوال‌های می‌باشد که انتخاب‌های مشابهی برای پاسخ دارند به طور مثال سوال‌هایی در مورد مجموعه‌ای از نگرش‌ها افراد که پاسخ به آنها شامل خیلی موافقم، مخالفم، خیلی مخالفم و بدون نظر می‌باشد. تشکیل ماتریس برای این پاسخ‌ها کار پاسخگویی به این سوالها را ساده‌تر و سریعتر می‌کند.
عوامل موثر بر تکمیل پرسشنامه
-
ظاهر پرسشنامه
-
ماهیت تقاضا برای پاسخگویی
- درخواست‌های شخصی
- اعانت
- دیگر عوامل موثر در شرکت کردن
- جلب اطمینان و امانت‌داری
- نوع پست
- فرآیند‌های پیگیرانه
- ارزشیابی میزان پاسخگویی