تقسیم امتیاز مقاله بین نویسندگان، به خصوص در مقالات چند نویسنده، یکی از مسائل مهم و گاهی چالش‌برانگیز در دنیای آکادمیک است. هیچ استاندارد جهانی واحد و کاملاً یکسانی برای این تقسیم‌بندی وجود ندارد و رویکردها می‌توانند بسته به موارد زیر متفاوت باشند:
سیاست‌های دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی: هر دانشگاه یا مؤسسه ممکن است دستورالعمل‌ها و جداول خاص خود را برای امتیازدهی به مقالات مشترک داشته باشد، به ویژه برای ارتقای اعضای هیئت علمی، انتخاب دانشجوی نمونه یا در مصاحبه‌های دکترا.
رشته علمی: در برخی رشته‌ها، تعداد نویسندگان بیشتر رایج است (مانند علوم تجربی و پزشکی)، در حالی که در برخی دیگر (مانند علوم انسانی) مقالات تک‌نویسنده یا با تعداد نویسندگان کم، بیشتر دیده می‌شود. این تفاوت‌ها می‌توانند بر نحوه امتیازدهی تأثیر بگذارند.
میزان مشارکت (Contribution): اصل کلی این است که سهم هر نویسنده در ایده، طراحی، اجرای پژوهش، تحلیل داده‌ها، نگارش اولیه، بازنگری و تأیید نهایی مقاله، تعیین‌کننده امتیاز اوست.
جایگاه نویسندگان و اهمیت آن‌ها:
به طور کلی، جایگاه نویسندگان در لیست مقاله از اهمیت بالایی برخوردار است و معمولاً امتیازدهی بر اساس آن صورت می‌گیرد:
نویسنده اول (First Author):
معمولاً فردی است که بیشترین سهم را در ایده، طراحی، اجرای اصلی پژوهش و نگارش پیش‌نویس اولیه مقاله داشته است.
بیشترین امتیاز مقاله به نویسنده اول تعلق می‌گیرد.
در بسیاری از ارزیابی‌ها (به خصوص مصاحبه دکترا و پذیرش در دانشگاه‌های خارجی)، جایگاه نویسنده اول اهمیت ویژه‌ای دارد.
نویسنده مسئول (Corresponding Author):
فردی است که مسئولیت مکاتبات با مجله، پاسخگویی به داوران و اطمینان از رعایت استانداردها را بر عهده دارد.
می‌تواند نویسنده اول باشد، اما لزوماً اینطور نیست. گاهی استاد راهنما یا پژوهشگر ارشد، نویسنده مسئول می‌شود در حالی که دانشجوی فعال در پروژه، نویسنده اول است.
برخلاف تصور برخی، نویسنده مسئول (اگر نویسنده اول نباشد) لزوماً امتیاز بالاتری از سایر نویسندگان همکار دریافت نمی‌کند و نقش او بیشتر جنبه مدیریتی و ارتباطی دارد. با این حال، در برخی موارد، نقش نویسنده مسئول نیز در امتیازدهی لحاظ می‌شود.
نویسندگان همکار (Co-authors / Middle Authors):
سایر نویسندگانی که در جنبه‌های مختلف پژوهش و نگارش مقاله مشارکت داشته‌اند.
ترتیب آن‌ها معمولاً بر اساس میزان مشارکتشان (به ترتیب نزولی) یا در برخی موارد به صورت الفبایی تعیین می‌شود (این مورد کمتر رایج است و بیشتر در رشته‌های خاصی مانند فیزیک ذرات بنیادی با تعداد بسیار زیاد نویسنده دیده می‌شود).
امتیاز آن‌ها معمولاً کمتر از نویسنده اول است و بین خودشان ممکن است امتیاز یکسانی داشته باشند یا بر اساس سهمشان متغیر باشد.
نویسنده آخر (Last Author):
در بسیاری از رشته‌ها (به ویژه علوم پایه و پزشکی)، نویسنده آخر معمولاً استاد راهنما یا سرپرست آزمایشگاه/پروژه است که نقش نظارتی، تأمین بودجه و راهنمایی کلی را بر عهده داشته است. این جایگاه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
نحوه تقسیم امتیاز (رویکردهای رایج):
همانطور که گفته شد، فرمول دقیقی وجود ندارد، اما می‌توان به چند رویکرد کلی اشاره کرد:
الف) رویکرد درصدی کاهشی (که بیشتر در ایران مرسوم است): این رویکرد بر اساس جداولی است که درصدی از امتیاز کلی مقاله را به هر نویسنده اختصاص می‌دهد. هرچه تعداد نویسندگان بیشتر باشد، درصد سهم نویسنده اول کاهش یافته و سهم سایر نویسندگان نیز کمتر می‌شود.
هرچه تعداد نویسندگان بیشتر باشد، امتیاز هر نفر (به خصوص نویسنده اول) کاهش می‌یابد. این موضوع محققان را تشویق می‌کند تا تنها افرادی که سهم قابل توجهی داشته‌اند را به عنوان نویسنده در نظر بگیرند.
در تمام این جداول، سهم نویسنده اول به مراتب از سایر نویسندگان بیشتر است.
در بسیاری از موارد، سهم نویسندگان میانی (اگر نویسنده مسئول نباشند) با هم برابر در نظر گرفته می‌شود.
ب) رویکرد کیفی (بیشتر در مجلات بین‌المللی): بسیاری از مجلات بین‌المللی و دانشگاه‌های معتبر دنیا، به جای یک فرمول ریاضی دقیق، بر کیفیت و شفافیت مشارکت هر نویسنده تأکید دارند. در این رویکرد بیانیه مشارکت نویسندگان (Author Contribution Statement) نقش اساسی دارد. بسیاری از مجلات از نویسندگان می‌خواهند که در انتهای مقاله (یا در یک فرم جداگانه) به وضوح نقش و سهم دقیق هر نویسنده را در جنبه‌های مختلف پژوهش (ایده‌پردازی، طراحی، جمع‌آوری داده، تحلیل، نگارش، بازبینی و...) ذکر کنند.
تیم پژوهشی باید از همان ابتدا و به طور مداوم در مورد نقش‌ها و ترتیب نویسندگی با یکدیگر به توافق برسند تا از مشکلات بعدی جلوگیری شود.
نکته مهم برای مصاحبه دکترا و ارتقای اعضای هیئت علمی:
در مصاحبه دکترا در ایران، بسیاری از دانشگاه‌ها بیشتر بر تعداد مقالات و کیفیت مجلات (نمایه بودن در ISI/اسکوپوس) تأکید دارند تا تقسیم دقیق امتیاز بین نویسندگان. با این حال، داشتن مقالاتی که نویسنده اول یا نویسنده مسئول آن‌ها بوده‌اید، قطعاً امتیاز بالاتری دارد و نشان‌دهنده مشارکت اصلی شما در پژوهش است.
برای ارتقای اعضای هیئت علمی، امتیازدهی دقیق بر اساس جایگاه و سهم نویسندگان بسیار حساس‌تر و جدی‌تر انجام می‌شود و معمولاً از جداول مشخصی پیروی می‌کند که توسط دانشگاه یا وزارت علوم/بهداشت ابلاغ شده‌اند.
در نهایت به توافق شفاف تاکید می شود. قبل از شروع هر پروژه تحقیقاتی مشترک، نویسندگان باید به وضوح در مورد سهم هر فرد و ترتیب نویسندگی به توافق برسند.
برای دانشجویان و اعضای هیئت علمی، آگاهی از دستورالعمل‌های خاص دانشگاه یا مؤسسه خود در مورد امتیازدهی مقالات چند نویسنده بسیار مهم است.
از آوردن اسامی بعنوان نویسنده افتخاری (Ghost/Gift Authorship) پرهیز کنید. فقط افرادی را به عنوان نویسنده معرفی کنید که واقعاً سهم علمی قابل توجهی در پژوهش داشته‌اند.
افزودن اسامی بدون مشارکت واقعی، خلاف اخلاق پژوهش است و می‌تواند منجر به تبعات منفی شود.